So’z boshi

 
15- Mavzu:
 
GERIATRIYA VA BOLALAR AMALIYOTIDA 
QO‘LLANILADIGAN DORI VOSITALARI 

---

113 
 
 
Reja: 
1.  Geriatriya  amaliyotida  qo‘llaniladigan  dori  vositalari  haqidagi  umumiy 
tushunchalar.  
2. Geriatriya va bolalar amaliyotida qo‘llaniladigan dori vositalarini tarixi. 
3.  Geriatriya  amaliyotida  qo‘llaniladigan  dori  vositalari  ta’rifi,  tavsifi  va 
tasnifi. 
4. Bolalar amaliyotida qo‘llaniladigan dori vositalari ta’rifi, tavsifi va tasnifi. 
 
    "Geriatriya"  -  bu  tibbiyotning  bir  soxasi.    Uning  asosiy  vazifasi    -  qarish 
mexanizmni  o‘rganish  va  qariyalar  yoshidagi  kasalliklarning  profilaktikasini, 
rivojlanishini va davolanishini o‘ziga xosligini o‘rganish.   
YUqorida aytilgandek,  geriatrik kasal farmakoterapiyasiga alohida e’tibor berilishi 
va  dorilarning  so‘rilish  jarayonini  o‘zgarishini  hisobga    olish  lozim  (ayniqsa 
peroral  usul  bilan  iste’mol  qilinadigan  dorilar  uchun).  So‘rilish  jarayonining 
darajasi  va  tezligi    nisbatan  ancha    past  bo‘lganligi  uchun  dorilarning  oshqozon-
ichak shilliq pardalariga maxalliy salbiy ta’siri (yallig‘lanishlar,  yaralar)  nisbatan 
yuqori  bo‘ladi.    Ikkinchidan,    uzoq  vaqt  oshqozon-ichak  yo‘llarida  bo‘lganligi 
sababli  ularning  gidrolitik  parchalanishi  darajasi  xam  nisbatan    ko‘p  bo‘ladi.    Bu 
esa  farmakoterapevtik  ta’sirini  kamayishiga  sabab  bo‘ladi.  SHuning  uchun 
geriatriya  amaliyotida  ayrim  preparatlarni    ishlatilishi    cheklangan    bo‘ladi  yoki 
umuman  ishlatilmaydi.  Undan  tashqari  odamga  kerak  bo‘lgan  xar-xil  biofaol 
moddalar etarli darajada organizmga so‘rilmaydi va geriatrik yoshdagi kasallarda 
ko‘pincha 
shu moddalar organizmda kerakli miqdordan ancha past bo‘ladi. SHularni  xisobga  
olgan  xolda geriatrik dorilarni yaratishda albatta shumuammolarga e’tibor berilishi 
lozim. 
     YA’ni  ularga    mo‘ljallangan    dorilar  tarkibida  albatta  so‘rilishjarayonini 
tezlashtiruvchi    yordamchi    moddalar    qo‘shish    tavsiya    etiladi  (tenzidlar).  
Tenzidlar sifatida xar-xil SAM ishlatiladi:  tvinlar,  letsitin, emulgator T-2, natriy 
lauril sulfat, dimeksid vax.k. 
     Undan  tashqari  geriatrik  dorilarni  yaratishda    aloxida    e’tiboryordamchi  
moddani  tanlashga beriladi. Qo‘shiladigan yordamchi moddalarning vazifasi dori 
turining texnologik xususiyatini ta’minlash birga  ta’sir etuvchi moddaning qarigan 
organizmga  salbiy  ta’siri  kamayishiga  yoki  bu  ta’sirni  oldini  olishga  qaratilgan 
bo‘lishi kerak. 
     Misol:  Geriatriya    amaliyotida  taklif  etilgan  va  makro  va  mikroelementlar 
saqlaydigan  (K 5+ 0,    Sa 5++ 0,  Si 5++ 0,  Mp 5++ 0,  Zp 5++ 0,  So 5++ 0) 
tabletalar    tarkibida  yordamchi  moddalar  sifatida  quruq    kazein  va  dekstran 
tanlangan.    Bu  erda  tanlangan  yordamchi  moddaning  vazifasi    shu  makro  va 
mikroelemantlarni  oshqozon  shilliq  pardalari  saqlash  va  so‘rilish  jarayonini 
tezlashtirish.    Dekstran  YUMB  va  uning  eritmasi    qovushqoq  bo‘lib,  oshqozon 
shilliq  pardalarini  metallarning  maxalliy  yallig‘lantiruvchi  ta’sirini  kamaytiradi.  
Kazein esa  metallar  bilan kazeinatlar xosil qilib,  ularni so‘rilishini tezlashtiriladi. 
Natijada umumiy salbiy ta’siri  bo‘lmaydi  va  dorilarning  terapevtik ta’siri  yuqori  

---

114 
 
bo‘ladi. YOki  seduksen  preparatlarining  in’eksion eritmasini geriatrik kasallarga 
mo‘ljallangan  tarkibiga  Poloksamer  188    degan    yordamchi  modda  qo‘shiladi  va 
uning  vazifasi  seduksenning  eritmalarda  kristalizatsiyasi  oldini  olib  trombozlarni 
sodir  bo‘lishiga to‘siq bo‘ladi. 
     YUqoridagilardan tashqari geriatriya amaliyotida dorilarni  salbiy  ta’siri oldini 
olish yoki kamaytirish maqsadida ularni iste’mol qilishiga e’tibor beriladi. 
     Masalan:  tabletkalarni    maydalab  suvda  eritib  ichish  yoki  ayrim  preparati 
(maxalliy yalliІlantiruvchi ta’sirga ega bo‘lgan) ASK, butadion steroidlar sut bilan 
birga iste’mol qilish. 
     Undan  tashqari    qariyalar    organizmida    vitamin,    aminokislota  miqdori  
ko‘pincha    etarli    darajada  bo‘lmaganligi  sababli  geriatriya  dorilari  xar  biologik 
faol moddalar bilan boyitish maqsadga muvofiq deb  xisoblanadi.  Bunda  shunday 
maqsad  qo‘yiladi  organizmni  qarish  jarayonini  kamaytirish  uchun.  Bunday 
biologik  faol  moddalar  (vitaminlar va biopreparatlar)  geroprotektorlar deb  etiladi,  
ya’ni qarishga qarshi qaratilgan moddalar. 
SHuni xisobga olgan xolda geriatriya amaliyotida dorilarni uchtaguruxga bo‘linadi. 
     I gurux A-geroprotektorlar (geriatrik preparatlar) 
    II gurux B-asosiy kasalni davolash uchun beriladigan dorilar 
   III  gurux  V-bu  guruxga  geriatriyada  ishlatilishi  cheklangan  preparatlarni    bu 
yoshdagi kasallarga ko‘pincha salbiy ta’sir ko‘rsatadigandorilar. 
     I  gurux    A-geroprotektorlar    qarishning  profilaktikasiga  mo‘ljallangan  dorilar:  
biologik  faol  moddalar  ular  organizmining  himoya  kuchlarini  oshiradigan  modda 
almashinuvini yaxshilaydigan. 
     Geroprotektorlarga  vitamin  preparatlar    (kvadevit,    undevit,tokoferol  atsetat,  
vitamin  A,    dekamevit)  aminokislotalar  (metionin)  va  boshqa  biofaol  moddalar 
(jenshen  nastoykasi,  eleuterokokkekstrakti,  askorbin  kislotasi,  retinol,  retobolil). 
Jadval-1 
     II  Gurux  B-vrach  ko‘rsatmasiga  binoan  kasalni  davolash  uchun  kerak  bo‘lgan 
dorilar 
     III  Gurux  V-maxsus  gurux.    Bu  guruxga    geriatriya    amaliyotidaishlatilishi  
cheklangan  yoki  umuman  dori  ishlatib  bo‘lmaydigan  dorilarkiritilgan.    Ular 
qariyalar  organizmiga  yuqori  darajada  salbiy  ta’sir    ko‘rsatishi    mumkin 
bo‘lganligi  uchun  ularni  ayrim  yoshga  etgandankeyin  berish  mumkin  emas,  
chunki  salbiy  ta’sirlari  yuqori    darajadanamoyon  bo‘lishi  mumkin.    Masalan,  50 
yoshdan  keyin:  ammifurin,  margumish  preparatlarini60  yoshdan  keyin:  psoberan, 
teturam 
       75  yoshdan  keyin:  apomorfin,  kortikosteroidlar,  kofein,  morfin,  kuprenil 
berish mumkin emas.