So’z boshi

Hayvonlardan  olinadigan  ferment  farmakokinetikasi  hamda  biologik  faolligini 
o‘rganishdan iboratdlr. SHuning bilan bir qatorda kelajakda fermentlarning olinish 
usullari, shu jumladan zamonaviy biotexnologiya usullarini ishlab chiqish muhim 
ahamiyat kasb etadi. 
Qo‘yilgan  masalalarni  xal  etish  tibbiyot  sanoati  tarmog‘ining 
mikroorganizmlardan ferment olish usulini rivojlantirishga bog‘liqdir. 
Bizning sanoatimizda 20 dan ortiq, ferment preparatlari ishlab chiqariladi. 
YUqorida        keltirilgan    fermentlardan        tashqari  chet  ellarda    ishlab  
chikariladigan    fermentlar  —  panzinorm,  festal,  lidaza,  seredaza  va  xokazolar 
ham  ishlatiladi.  Bizda  keyingi  yillarda  mikroorganizmlardan  fermentlar  ishlab 
chiqarishga  axamiyat  berila  boshlandi.  CHunki  xom  ashyo  sifatida  xayvon 
a’zolari bilan o‘sib borayotgad sanoatni  krndprish  aicha  mashakkatlidir.  Mogor  
zambu-ruglaridan    olinadigan    fermentlarga    terrilptin  misol  bulib,  u  niringli 
yaralarnp,  kuyganni  va  nafas  yulla-rining  shamollash  kasallpklarpni  davolashda 
ishlatiladi. Asparaginaza ichak tayokchaspdan olinib, rak kasalli-gini   davolashda,   
penitsillinaza   ayrim   mikroorganizm-lardan olingan va   penitsillin preparatlariga 
nnsbatan organizmshshg sezgirligp opiyu ketganda xam da allertiya-da ishlatiladi. 
Oraza  fermentp  mogor  a-shbu  rugi  dan  oln-nadi.  Ov^at  xazm  kilish  faolpyati 
susaygapda ishlatiladi. Bizda    fermentlar ustpda 2.1 dan    ortpk ttlmiy-tek-shirish 
oliigoXilari ish olib bormokda. 
CHet  ellarda  ishlab  chiqariladigan  fermentlar.        Sanoat  miqyosida 
fermentlar  ishlab  chiqarish  oxirgi  10  yil  ichida  tez  sur’atlar  bilan  rivojlandi. 
AQSH,  YAponiya, Germaniya, Fransiya, Daniya, SHvetsiya kabi mamlakatlarda 
sanoat  mikyosida  zamburug‘lardan    fermentlar  ishlab  chiqarish  yaxshi  yulga 
qo‘yilgan.  Ayniqsa,  amilaza,  lipaza  urekinaza,  streptokinaza  kabi  fermentlar  va 
ular asosida tayyorlanadigan dori turlari keng miqyosda ishlab chiqarilmoqda 
Fermentlarning  o‘ziga  xos  kamchiliklarini  (haroratga  va  saqlashga 
chidamsiz)  xisobga  olsak,  turg‘unlashtirilgan  ferment  yaratish  fermentologiya 
sohasida yangi burilish bo‘lib xisoblanishini anglash mumkin. 
1016  ni  yildayoq  D.  J.  Nilson  ko‘mirga  shimdirilgan  invertaza 
fermentining faolligi saqlanib kolishini isbotlagan. 

---

111 
 
Turgunlashtirilgan fermentlarning bir necha o‘ziga xos afzalliklari bor: a) 
katalizator  sifatida  ishlatilayotganda  kerak  vaqtda  reaksiyani  to‘xtatib,  uning 
qolganini  ajratib  olish  va  yana  ishlatish  mumkin.  Hosil  bo‘lgan  mahsulot 
fermentdan  xoli  bo‘ladi;  b)  ularning  ishlatilishi  jarayonlarni  uzluksiz  davom 
ettirish  imkokiyatini  yaratadi;  v)  katalizatorning  maqsadga  muvofiq  ishlatish 
imkoniyatini beradi. 
Turg‘unlashtirish  uchun  ishlatiladigan  yordamchi  moddalar.      Tibbiyotda   
turg‘unlashtirilgan  (immobilizovannыe)  preparatlar  ishlatish  odat  tusiga  kirib 
bormoqda. Bu preparatlar dori moddaning fizik va kimyo usulida qattik moddalar 
(tashuvchi-yordamchi  moddalar)  bilan  bog‘langan  shakli  bo‘lib,  uzoq  muddatga 
ta’sir ko‘rsatadi. Tashuvchi modda — matritsa  sifatida sun’iy va tabiiy yordamchi 
moddalar  ishlatiladi.  Turg‘unlashtirilgan  preparatlar  to‘qimalarni  qitiqlamaydi, 
matritsa sifatida ishlatiladigan sopolimerlar  esa  zaxarli moddalarni o‘ziga shimib 
oladi.  Bunday  dori  shaklida  fermentlar,  garmonlar,        mukopolisaxaridlar,  tempr 
ishlab  chiqaruvchi  dekstranlar  va  albuminlar,    globulinlar,    nuklein  kislotalar, 
interferonlar chiqarila boshlandi. 
Turg‘unlashtirilgan  ferment  olish  uchun  organik  va  anorganik  moddalar 
ishlatiladi. Ular quyidagi talablarga javob berishi kerak: 
— kimyoviy va biologik turg‘unligi yuqori darajada bo‘lishi; 
— yuqori darajada mustahkam (prochniy)  bo‘lishi; 
— fermentlarga va substratlarga oson aralashadigan bo‘lishi; 
— dori turi yaratish uchun qulay bo‘lishi; 
— oson namlanuvchi (gidrofil) bo‘lishi; 
— qimmat bo‘lmaslpgi kerak. 
Organik  yordamchi  moddalar  (tashuvchilar).  Bunday  yodamchi 
moddalar  tabiiy  va  sun’iy  polimerlarga  bo‘linadi.  Organik  polimerlarga 
polisaxaridlar,  oqsil  moddalari  va  lipidlar  (to‘qima  yog‘i)  kiradi.  Sun’iy 
yordamchi  moddalarga  molekulasi  tarkibida  polimetilen,  poliamid  va  poliefir 
guruxi bo‘lgan birikmalar kiradi.