Гулистон давлат университети ―кимё ўҚитиш методикаси‖

Авогадро қонуни 
Авогадро қонуни бошқа газ қонунлари (Бойль-Мариотт ва Гей - Люссак 
қонунлари) сингари, ўқувчиларга физика курсидан маълум. Шу сабабли, кимѐ 
ўқитувчисининг вазифаси бу қонунни эсга тушириш ва бирмунча онгли равишда 
кимѐга тадбиқ этиш. 

---

Газларнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, уларнииг молекулалари 
орасидаги масофа одатдан ташқари каттадир; газ молекулаларининг ўзи эса бу 
масофага нисбатан шунчалик кичикки, бу молекулалар газнинг ҳолатига бир 
озгина бўлса ҳам сезиларли таъсир кўрсатмайди; бир хил шароитда (бир хил 
температура ва босимда) барча газлар молекулалари орасидаги масофа бир хил 
бўлади деб, шартли қабул қилинган. Италия олими Авогадро газларнииг шу 
хусусиятига асосланиб, бир хил шароитда бир хил ҳажмдаги ҳар хил газнинг 
молекулалар сони баравар бўлади деган хулосага келди. Бу ҳодиса амалий 
турмушда кузатилган фактларга сира ҳам зид бўлиб чиқмади ва фанда "Авогадро 
қонуни" деб тасдиқланди. 
Авогадро қонунини исботлаш билан боғлиқ бўлган математик 
ҳисоблашларни ўқувчиларга кўрсатиб ўтиришнинг ҳожати йўқ, бу қонунни 
исботлашдан кўра, уни кимѐвий масалаларда онгли равишда татбиқ қилиш 
муҳимроқдир. 
Бир грамм - мол газнинг ҳажми. Бу муҳим тушунча газсимон моддаларнинг 
грамм - мол эгаллайдиган ҳажм нуқтаи - назаридан изоҳланади. Авогадро қонуни 
газсимон моддаларнинг бир хил сондаги молекулалари бир хил шароитда бир хил 
ҳажмни эгалайди, деб ҳисоблашга имкон беради. Модомики, ҳар қандай газнинг 
грамм — молида молекулалар сони бир хил бўлар экан, бу ҳолда газларнинг 
грамм—моллар бир хил шароитда бир хил ҳажмни - эгаллаши тўғрисидаги қоида 
ўз —ўзидан тушунарли бўлиб қолади. 
Газ грамм—моли эгаллайдиган ҳажми (литр ҳисобида) ўқувчилар ўзлари 
ҳисоблаб топадилар. Бунинг учун бир грамм — мол газнинг массасини нормал 
шароитда шу газнинг бир литри массасига бўладилар. 
Масалан, кислород учун 32:1,5285, 22,4 л
Азот учун 28:1,2506, 22,4 л 
Бу каби ҳисоблашлар асосида ўқувчилар газнинг грамм-мол ҳажми тўғрисида 
тушунча оладилар — нормал шароитда газнинг бир грамм — моли бир хил ҳажм—
22,4 л ни эгаллаши ҳақида хулоса чиқарадилар. 
Газсимон моддаларнинг молекуляр массасини топиш. Ўқитувчи буни 
водород хлорид мисолида тушунтиради. Авогадро қонунига мувофиқ, бир хил 
ҳажмдаги ҳар қандай газда (бир хил шароитда) молекулалар сони бир хил 
бўлишини ўқувчиларга эслатади. Шунга асосланиб, маълум ҳажмдаги газ 
массасининг ўшанча ҳажмда олинган водород оғирлиги нисбати (бунда газнинг 
зичлиги водородга нисбатан топилади) шу газ молекуласи водород молекуласидан 
неча марта оғирлигини кўрсатишини уқтирилади. Ҳар қандай газсимон модданинг 
молекуляр массасини топиш учун қўлланиладиган умумий формула: М 2D
Н
. Шу 
билан бирга, ўқитувчи газнинг зичлиги фақат водородга нисбатан эмас, балки 
ҳавога нисбатан ҳам аниқланишини айтади: М 29D
Ҳ
.