Наманган Мухандислик Педагогика Институти Касб таълими факультети

 
3. Dunyo siyosiy kartasi va hozirgi xalqaro munosabatlar 
 
Keyingi  50  yil  dunyo  siyosiy  kartasida  g’oyat  murakkab  siyosiy,  ijtimoiy-
iqtisodiy  jarayonlarga  boyligi  bilan  ajralib  turadi.  Ikkinchi  jahon  urushidan  so’ng 
dunyo  ikki  yirik  sistemaga  bo’lindi.  (kapitalistik  va  sotsialistik),  ko’plab  harbiy-
siyosiy  ittifoq  va  bloklar  yuzaga  keldi.  Bunday  eng  yirik  harbiy-siyosiy  bloklar 
SHimoliy  Atlantika  harbiy  bloki  (NATO)  va  sobiq  ittifoq  boshchiligidagi  Varshava 
shartnomasidir.  (OVD).  SHuningdek,  50-yillarning  o’rtalaridan  boshlab  milliy-
ozodlik  harakati  Afrika,  Osiyo  va  Lotin  Amerikasida  kuchaydi  va  mustamlakachilik 
tizimi  yemirildi  hamda  dunyo  siyosiy  kartasida  100  dan  ortiq  suveren  yosh, 
rivojlanish  yo’liga kirgan  davlatlar  yuzaga  keldi. 
SHuningdek,  dunyo  siyosiy  kartasida  ikkinchi  jahon  urushidan  so’ng o’ziga xos 
bosh  «qaynoq  nuqtalar»  vujudga  keldi  -  Yaqin  SHarqda  (Isroil  davlatining  1949  yil 
tashkil  topishi  va  Falastin  muammosi,  Hindi-Xitoy  yarim  orolida  (Ve  tnam, 
Kampuchiya),  Koreya  yarim  orolida  (KXDR  va  Koreya  Respublikasi  o’rtasida), 
Afrika  va  Lotin  Amerikasi  hududlaridadir.  Bu  nuqtalarda  shu  hududdagi 
mamlakatlargina  emas  balki  ko’plab  boshqa  mamlakatlar  manfaatlarining  ham 
to’qnashuvi yuz berdi. 
Dunyo 
siyosiy 
kartasida 
80-yillarning 
o’rtalaridan  boshlab  xalqaro 
munosabatlarda   yirik  davlatlar  (sobiq  ittiqoq,  AQSH,  GFR,  Buyuk  Britaniya, 
Frantsiya,  Yaponiya,  Italiya)  o’rtasida kuch ishlatishdan o’zaro bir-birini tushunish va 
o’zaro hamkorlik tomon yuz to’tish, ya’ni «sovuq urush» siyosati o’z o’rnini xalqaro 
xavfsizlik  va tinchlikni  saqlash siyosatiga bo’shatib berganligi  xos. 

---

 
37 
Dunyo  siyosiy  kartasida  Germaniyaning  yagona  davlat  bo’lib  birlashuvi,  sobiq 
sotsialistik  tizimning  va  sobiq  ittifoqning  tarqalib  ketishi,  yangi  mustaqil 
davlatlarning  yuzaga  kelishi,  Varshava  shartnomasining  tarqab  ketishi  bilan  NATO 
ning  siyosiy  ittifoqqa  aylanishi  kabi  ijtimoiy-siyosiy  jarayonlar  katta  voqelikka 
aylandi. 
Keyingi  yillarda  xalqaro  munosabatlar  tizimida  yuzaga  kelgan  100  dan  ortiq 
mintaqaviy  mojarolar,  kelishmovchiliklarni  siyosiy  yo’llar  bilan  hal  qilishda  xalqaro 
hamjamiyat  -  BMT  juda  katta  rol  o’ynamoqda.  CHunonchi,  BMT  ning  bevosita 
tashabbusi  bilan  Markaziy  Amerikada  (Nikaragua,  Sal  vador),  Afrikaning  janubida 
(Namibiya  va  Angola),  Janubiy-SHarqiy  Osiyodagi  (Kampuchiya)  qarama-
qarshiliklar  siyosiy  yo’llar  bilan  hal  qilindi.  CHunki,  mintaqalardagi  milliy-etnik, 
urug’-aymoqchilik,  diniy  ekstremistik  guruhlar  o’rtasidagi  o’zaro  kurashlarga  xalqaro 
hamjamiyatning  (BMT  doirasida)  aralashuvi  zaruriyatiga  aylandi.  Birgina  1988-1999 
yillarda  BMT tinchlikni  saqlash maqsadida 30 ga yaqin operatsiyalar  o’tkazdi. 
Ayni  vaqtda,  XXI-asr  boshlarida  ham  hali  yer  sharining  turli  nuqtalarida 
«qaynoq  hudud»lar-Afg’oniston,  Tojikiston,  CHecheniston,  Bolqon  yarim  oroli, 
Yaqin  SHarq,  Hindi-Xitoy  yarim  oroli,  Afrikada  mavjudligi  dunyoda  xalqlarning 
xushyorlikka  undaydi  va  o’z  kuch  va  g’ayratlarini  tinchlik  maqsadlarida 
birlashtirishni  taqozo qiladi. 
SHunday  qilib,  dunyo  siyosiy  kartasi  davrning  o’ziga  xos  oynasi  bo’lib xalqaro 
hayotning  siyosiy, iqtisodiy-ijtimoiy  va boshqa tomonlarini  ifoda etadi.