Наманган Мухандислик Педагогика Институти Касб таълими факультети

 

---

 
175 
3.Inson va biosfera dasturi 
  
Geoekologik  muammolarning  ushbu  to’rining  vujudga  kelishi  inson  xo’jalik 
faoliyatiga  nisbatan  jadalroq  bo’lgan,  uning  tabiatga  ta’siri  sezilarli  darajada  ortgan, 
xususan  landshaftlarda  yangi  texnogen  bunyodkorliklar  joriy  etilgan,  qisqasi 
antropogen  landshaftlar  faoliyati  bilan  bog’liqdir.  Demak,  yer  yuzasinig  turli 
hududlarida  o’ziga  xos  Geoekologik  muammolar  shakllanganki,  bularni  ko’lami  va 
mohiyati  jihatidan  mahalliy  Geoekologik  muammolar,  deb  atash  mumkin.  Mahalliy 
Geoekologik  muammolar  dunyo  bo’yicha  yoki  yirik  hududlar  bo’yicha  e’tirof 
etilmasa-da,  ularni  bartaraf  etishga  e’tiborsizlik  joylarda  ekologik  vaziyatni  keng 
ko’lamda  tarkib  topishi  va  murakkablashishiga  olib  kelishi  mumkin.  Biroq  mahalliy 
Geoekologik  muammolar  tashvishi  o’sha  joylar  tabiati  va  aholisi  uchun  ekologik, 
ijtimoiy-iqtisodiy  va ma’naviy  jihatdan  jiddiyligi  ayon.  
Er 
yuzasining 
namgarchilik 
hududlarida 
botqoqliklarning 
quritilishi, 
qo’rg’oqchil  mintaqalarda  sun’iy  sug’orish,  suv  omborlar  barpo  etish,  yaylov 
chorvachiligini 
rivojlantirish, 
ishlab  chiqarish  korxonalarining  qurilishi  kabi 
jarayonlardagi  ayrim  nomo’tanosibliklar  hamda  insonning  ba’zi  pala-partish  faoliyati 
mahalliy  Geoekologik muammolar  o’tkirlashuvining  negizini  tashkil  etadi. 
Suv  omborlari  qurilishi  sug’oriladigan  yerlar  maydonini  kengaytirishda,  arzon 
elektr  quvvati  ishlab  chiqarishda,  aholi  yashash  manzillarini  suv  bilan  ta’minlashda, 
suv  yo’llaridan  foydalanish  imkoniyatlarini  orttirish  va  yaxshilashda  hamda  dam 
olish  maskanlari  tashkil  etishda  muhim  ahamiyatga  egadir.  Biroq  suv  omborlari  katta 
hududdagi  foydalaniladigan  yerlarni  ham  o’z  qa’riga  tortadi.  To’g’ondan  quyida 
daryo  suv  rejimining  o’zgarishi  (kamayishi)  oqibatida  qayirdagi  o’tloq  o’rmonlarning 
qurishi,  qayir  tuproqlarda  mahsuldorlik  kamayishi  kuzatiladi.  SHuningdek,  yuqori 
kengliklarda  qurilgan  suv  omborlari  atrofida  yerlarning  botqoqlashishi  ro’y  bersa, 
qurg’oqchil  mintaqalarda  esa  bu  jarayon  tuproqlarning  sho’rlanishiga  sabab  bo’ladi 
(buni  O’zbekistonning  tekislik  qismidagi  deyarli  barcha  suv  omborlari  atrofida 
ko’zatish  mumkin).  Mo’taxassislarning  fikricha  suv  omborlarning  tabiiy  muhitga 
ta’siri  asosan  4  ta  geotexnik  tizim  bosqichida  namoyon  bo’ladi:  gidrometeorologik, 
tuproq-biologik, landshaft va ijtimoiy-iqtisodiy.   
CHorvoq  suv  ombori  ishga  tushirilgandan  so’ng  o’tgan  dastlabki  10  yil 
mobaynida  atrof  hududda  1778  ta  turli  kattalikdagi  jarlar  paydo  bo’lganini,  o’nga 
yaqin  surilma  harakatlar  kuzatilganini  mo’taxassislar  qayd  etadilar.  Suv  omboridan 
shimoldagi  yonbag’irda  joylashgan  mintaqalarda  yer  osti  suvlari  sathining  ko’tarilishi 
tuproqning botqoqlanishiga sabab bo’lmoqda. Suv ombor janubida, bug’lanish kuchli 
maydonlarda  esa  tuproqda  ikkinchi  darajali  sho’rlanish  sodir  bo’lmoqda.  Bu  ikkala 
holat hudud iqtisodiyoti  rivojlanishiga  jiddiy  ta’sir ko’rsatmoqda