Наманган Мухандислик Педагогика Институти Касб таълими факультети



Download 2,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet109/161
Sana15.08.2021
Hajmi2,22 Mb.
#148248
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   161
Bog'liq
iqtisodiy geografiya va ekologiya

 
 
14–Mavzu. Biosfera, ekologik omillar va ekologik tizimlar 
 
1.  Biosfera haqida tushuncha 
2.  Biosferaning  chegaralari.  Biosferada moddalarning  aylanma  harakati 
3.  Ekologik  tizimning  tuzilishi 
4.  Ekologik  omillar  va ularning  tasnifi 
5.  Tabiatni  muhofaza qilishning  ahamiyati  va vazifalari 
 
1. Biosfera haqida tushuncha 
Biosfera  yer  sharidagi  eng  yirik  ekotizmdir.  Yerning  tirik  organizmlar  va  biogen 
cho’kindi  tog’  jinslari  tarqalgan  qismini  rus  olimi  akademik  V.I.Vernadskiy  biosfera 
(yunoncha  «bios»-hayot,  «sfera»-shar)  deb  nomlagan.  Biosfera  sayyoramizdagi 
«hayot  qobig’i»  hisoblanib,  tirik  organizmlarning  o’zaro  chambarchas  aloqa, 
munosabatlaridan  iborat murakkab ekotizmlar  majmuini  tashkil  etadi. 
V.I.Vernadskiy  tushunchasiga  ko’ra,  biosferaga hozirgi vaqtda faqatgina yerning 
qobig’ida  tarqalgan  tirik  organizmlar  kirib  qolmay,  balki  uning  tarkibiga  qadimgi 
davrlarda organizmlar  ishtirokida  hosil bo’lgan litosferaning  qismi  ham kiradi. 
Biosfera  tushunchasi  biologiyaga J.Lomark, geologiyaga esa E.Zyuss tomonidan 
kiritilgan  bo’lsada,  uning  mohiyati  to’g’risida  ular  biror  aniq  fikr  bildirmaganlar. SHu 
tufayli  biosfera  to’g’risidagi  ta’limotning  asoschisi  V.I.Vernadskiy  hisoblanadi. 
Sayyoramiz  qiyofasining  geologik  davrlar  mobaynida  o’zgarib  kelganligi  qadimda 
faqat fizik-kimyoviy  jarayonlar  natijasi,  deb qarab kelingan. 


 
135 
V.I.Vernadskiy  birinchi  bo’lib  tirik  organizmlarning  geologik  roli  to’g’risidagi 
ta  limotni  yaratdi  va  yer  po’stining  o’zgarishida  tirik  organizmlar  faoliyati  bosh  omil 
ekanini  ko’rsatdi. 
Biosfera  quyosh  energiyasi  ta’sirida  uzoq  biokimyoviy  jarayonlar  natijasida 
vujudga  kelgan  yerning  o’ziga  xos  qobig’idir.  Biosfera  tarkibiga; Atmosferaning quyi 
qatlamlari,  ya’ni  15-20  km  balanlikkacha  bo’lgan  troposfera  va  stratasferaning  pastki 
qismi,  dunyo  okeanining  eng  chuqur  botiqlari  11  km,  litosferaning  yuqori  yer 
yuzasidan  4,5  km  gacha  bo’lgan  chuqurlik  qismlari  kiradi.  Bu  chuqurlikdagi  neft 
qatlami  suv  tarkibida  hamda  yuqorida  ozon ekranigacha bo’lgan chegaralar oralig’ida 
tirik  mikroorganizmlar  uchraydi. Inson ham biosferaning  tarkibiy  qismidir. 
 

Download 2,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   161




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish