Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги самарқанд давлат

§1.2. Шифрлаш ва шифрларни очиш 
Фараз қилайлик, жўнатувчи олувчига бирор хабар юбормоқчи. У бу 
маълумотни олувчидан бошқа бирор кишининг ўқиимаслигини ҳохлайди. Хабар 
очиқ матндан иборат бўлади. Бу очиқ матнни бегоналар ўқий олмайдиган ҳолга 
келтириб шакл алмаштиришга шифрлаш дейилади. Натижада шифрли-матн хабар 
ҳосил қилинади. Шифр-матнли хабарни тескари алмаштириб ўз ҳолига келтириш 
шифрларни очиш дейилади.
Очиқ матнли хабарларни ижозатсиз фойдаланувчиларлад ҳимоя қилиш 
йўллари ва усулларини ўрганувчи фан криптография деб аталади.
Криптография билан шуғулланувчи кишиларни криптографлар дейишади.
Криптотаҳлил бу– шифрланган матнли хабарни очиш (оригиналига мос 
келадиган матнни топиш) муаммолари билан шуғулланиш бўлиб бунлай соҳада 
фаолият кўрсатидиган кишиларни криптоаналитиклар деб аташадилар. 
Фаннинг 
криптография 
ва 
криптотаҳлилни 
бирлаштирувчи 
бўлими 
криптология бўлиб ҳисобланади.
Шифлаш ва шифрларни очишнинг математик содда моделини қуйидагича 
тушинтириш мумкин: 
Очиқ матнни Р ҳарфи (инглизча plaintext сўздан) билан белгилайлик. Очиқ 
матн матнли файл, битли тасвир, рақамлаштирилган мусиқа ва бошқалар бўлиши 
мумкин. Шифрли-матнни С ҳарфи билан (инглизча ciphertext сўздан) белгилансин. 
Шифрли-матн ҳажми айрим ҳолларда асл матн ҳажмидан катта ёки кичик бўлиши 
мумкин. Шифрли-матн тармоқ орқали керакли жойга узатилиши ёки компьютер 
хотирасида сақланиши керак. Очиқ матнни шифрлаш ва шифрли-матнни олиш 
математикада қуйидаги функция билан аниқланади:
Е(Р) = C 
Бу ерда Е шифрлаш алгоритми функцияси. 
Шифрли-матнни очишни қуйидагича кўрсатиш мумкин: 

---

77
Д(C) = М 
Шифрли-матнни очганда асл матн ҳосил бўлишини ҳисобга олиб қуйидаги 
ифодани кўрсатишимиз керак: