Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги самарқанд давлат

 
«Ахборотлаштириш технологиялари» кафедраси 
 
“АХБОРОТ ХАВФСИЗЛИГИ” 
фанидан бакалавр йўналишлари талабалари учун
лаборатория ишларини бажариш бўйича
 
УСЛУБИЙ КЎРСАТМА
 
Тузувчилар:
доцент И.Н. ТУРАКУЛОВ 
доцент А.Р.Ахатов 
 
 
 
 
 
 
 
 
Самарқанд – 2010 

---

72
Ушбу услубий кўрсатма компьютер тизимлари ва тармоқларида 
ахборот хавфсизлигини таъминлаш билан боғлиқ масалаларни ечишда 
ахборотни ҳимоялаш технологияларининг ўрганиш ва кўриб чиқиш каби 
масалаларини қамрайди. 
Услубий кўрсатмада лаборатория машғулотларига оид назарий 
маълумотлар, 
лаборатория 
машғулотлари 
топшириқлари
мужассамлаштирилган. 
Бу 
лаборатория 
машғулоти 
талабаларни 
ахборотни криптографик ҳимоялаш усуллари: симметрик ва ассиметрик 
шифрлаш ва маълумотларни тармоқда хавфсизлигини таъминлаш 
масалалари устида тўхталиб ўтилган. Унда талабанинг билимини 
мустаҳкамлаш учун ўз-ўзини текшириш назорат саволлари ва адабиётлар 
рўйхати келтирилган.
 
Ушбу услубий кўрсатма “Ахборотлаштириш технорлогиялари” 
кафедраси мажлисида кўриб чиқилган ва маъқулланган. 
(___ _________ 2010 йил _____-баённома) 
Услубий кўрсатма “Механика-математика” факультетининг илмий-
услубий кенгашида тасдиқланган. 
(___ _________ 2010 йил _____-баённома) 
Услубий кўрсатма Самарқанд давлат университети илмий-услубий 
Кенгашида тасдиқланган. 
(___ _________ 2010 йил _____-баённома) 
Самарқанд давлат университети, 2010 й. 

---

73
КИРИШ 
Компьютер технологияларининг, айниқса Интернетнинг жадал суръатлар билан 
кенг тарқалиши натижасида тармоқда маълумотларнинг кескин кўпайишига олиб 
келди. Бу маълумотларни тармоқда ҳимоялашда (маълумотлардан ижозатсиз 
фойдаланишнинг олдини олиш мақсадида) криптография усулларидан фойдаланиш 
ва уларнинг янги алгоритмларни ишлаб чиқиш замонавий ҳамда актуал 
муаммолардан бири бўлиб ҳисобланади. 
Компьютер 
технологияларининг 
тараққиёти 
криптогафиянинг 
қўлланиш 
соҳасини кенгайтириб унга янги масалаларни қўйди. 
Ҳозирги вақтда маълумотларни шифрлашда криптографик алгоритмларидан 
фойдаланиш мураккаб бўлмаган масалардан бири бўлиб ҳисобланади. Чунки 
замонавий юқори босқичли алгоритмик тилларда яратилган дастурлар орқали 
берилган маълумотларни шифрлаб керакли жойга тармоқда узатиш тизимлари 
кўплаб яратилган ва улар фойдаланувчиларга қўл келмоқда. Аммо тармоқдаги 
криптографик усуллар билан шифланган маълумотларни очиш ва уларни бузиш 
ҳоллари ҳам мовжуд. Буларни олдини олиш мақсадида криптографик усулларнинг 
янги динамик алгоритмларини ишлаб чиқиш мақсадга муофиқдир.
Ҳозирги 
вақтда 
криптографиянинг 
икки 
ишлатилиш 
соҳаси 
мовжуд: 
маълумотларни узатишда ҳимоялаш ва уларни сақлашда ҳимоялаш. Уларнинг ҳар 
бири криптографияга ўзининг хусусий талабларини қўяди ва муайян масалалар 
ечимида ўз тасдиғини топади.