Халкаро шартномалар хукуки


  Davlatlararo munosabatlarni vujudga kelishi va qadimgi



Download 2,23 Mb.
Pdf ko'rish
bet28/185
Sana13.08.2021
Hajmi2,23 Mb.
#146699
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   185
1.1.  Davlatlararo munosabatlarni vujudga kelishi va qadimgi 
davrdagi xalqaro shartnomalar 
 
Odatda  adabiyotlarda  xalqaro  huquqning  vujudga  kelishini  bevosita 
davlatlarning paydo bo’lishi va ular o’rtasidagi dastlabki shartnomalarning 
tuzilishi bilan bog’lashadi. Xalqlarning o’zaro aloqalarini normativ asosda 
tartibga  solish  ehtiyoji  davlat  paydo  bo’lishidan  anchagina  ilgari  sezila 
boshlagan. “Xalqaro bitimlar xalqaro huquq g’oyasining paydo bo’lishidan 
ancha  oldin  tuzila  boshlagan  edi.  Buning  hech  hayratlanarli  joyi  yo’q. 
Bitim  mustaqil  birlashmalar  o’rtasida  vujudga  keladigan  nizolarni  tinch 
yo’l  bilan  hal  etishning  birdan  bir  vositasi  bo’lgan”
1
,  deb  yozadi, 
I.Lukashuk.  Hatto  qabilalararo  munosabatlarda  ham,  garchi  ular 
davlatlararo  munosabatlardan  farqli  o’laroq,  siyosiy  mazmun  kasb 
etmagan  bo’lsa-da,  ana  shunday  normativ  tartiblarga  ehtiyoj  bo’lgan. 
Qabilalar  o’rtasida  tinchlik,  qo’shma  jangovar  yurishlar,  mulkdagi 
cheklashlar  va  boshqalar  to’g’risida  bitimlar  tuzilgan.  Bitimlarning 
ahamiyati  katta  edi,  chunki,  tinchlik  to’g’risidagi  bitimning  mavjud 
emasligi, qabilaning boshqa qabila bilan urush holatida ekanligini bildirar 
edi.  Muayyan  qoidaning  e’tirof  etilmasligi,  qo’shni  davlatlar  bilan 
dushmanlik  holatidan  boshqa  har  qanday  holatda  ekanligi  bilan 
tenglashtirilar  va  bunday  munosabatning  oqibatlari  juda  ham  jiddiy 
hisoblanar edi
2

                                                 
1
Лукашук И.И. Современное право международных договоров. Том I. Заключение международных договоров - 
М.: Волтерс Клувер, 2004. –С.40 
2
 O’sha joyda. 


13 
 
Alohida  qayd  etish  lozimki,  xalqaro  shartnomalar  huquqining 
vujudga  kelishining  dastlabki  bosqichlarida,  qabilalararo  va  davlatlararo 
munosabatlar asosan odat normalariga asoslanar edi.  
Dunyoning  turli  mintaqalarida  davlatlarning  paydo  bo’lishi  bilan 
birga  ularning  o’zaro  munosabatlarini  tartibga  soluvchi  xalqaro  huquq 
normalari ham paydo bo’lgan.  
Misol  uchun,  Qadimgi  davrda  xalqaro  shartnomalar  ikki  daryo  oralig’i 
bo’lgan Bobil va Misrda, Xitoy va Hindistonda, Markaziy Osiyoda, qadimgi Gretsiya 
va Rimda paydo bo’lgan va rivojlangan. Eramizdan avvalgi XXIII asrda tuzilgan va 
hozirgi kunga qadar yetib kelgan Akkadlar shohi Naramsin bilan Elam hukmdorlari 
o’rtasida tuzilgan xalqaro shartnomalardan biri hisoblanadi.  
Qadimgi  shartnomalar  ko’proq  urush  va  tinchlik  masalalariga 
bag’ishlangan.  
Masalan, er.av.1296 yilda Misr fir’avni Ramzes II va Xettlar shohi Xattushil III 
qullar  qo’zg’oloniga  qarshi  kurash  bo’yicha  harbiy  ittifoq  tuzish  haqidagi 
shartnomani imzolaganlar. 
Qayd  etish  lozimki,  bunday  shartnomalar,  nafaqat  tashqi 
funksiyalarni, balki davlatning ichki funksiyalarini ham  bajara boshlagan. 
Jumladan,  mazkur  shartnoma  qo’zg’olon  ko’targan  qullarni  bostirishni 
hamda  uning  natijasida  qochib  ketgan  qullarni,  ya’ni  siyosiy  qochoqlarni 
qaytarib berishni ko’zda tutgan
1

Rim  huquqshunoslari  qadimgi  xalqaro  huquq,  ya’ni  “xalqlar 
huquqi”ga  katta  hissa  qo’shganlar.  Rim  huquqshunosi  Ulpian  “xalqlar 
huquqidan barcha xalqlar foydalanadi va u tabiiy huquqdir” degan. 
Quldorlik davlatlari turli masalalar bo’yicha shartnomalar tuzishgan: 
tinchlik  va  yarashuv,  ittifoqchilik  va  harbiy  yordam,  qochoq  qullarni 
qaytarib  berish,  savdo,  chet  elliklarning  huquqlari,  kam  uchraydigan 
hayvonlar  va  qushlarni  muhofaza  qilish,  soborlarni  qayta  ta’mirlash  va 
muhofaza  qilish,  qo’shinlarni  o’tishi,  o’lganlarni  ko’mish,  arbitraj  va 
hujum qilmaslik va boshqa shu kabilar. Ammo, qadimgi shartnomalarning 
ob’ektlari  turli  masalalar  bo’lishiga  qaramay,  ular,  urushlar,  ularga 
tayyorgarlik  ko’rish  yo  uning  tugashi  yoki  uning  oqibatlari  bilan  bog’liq 
tor  doiradagi  munosabatlarni  qamrab  olar  edi.  Bu  o’sha  davrning  o’ziga 
xos xususiyatlari bilan bog’liq edi
2

Quldorlik  davlatlari  savdo  to’g’risida,  ma’muriy  va  xo’jalik 
masalalari  bo’yicha  alohida  shartnomalar  tuzishmagan.  Barcha  mazkur 
                                                 
1
 Лукашук И.И. Современное право международных договоров. Том I. Заключение международных договоров - 
М.: Волтерс Клувер, 2004. –С.40 
2
 Талалаев, А. Н. Право международных договоров. Том 1: Общие вопросы / Отв. редактор Л. Н. SHестаков. М.: 
Издательство «Зерцало», 2009. -С.9-10 


14 
 
muammolar tinchlik yoki ittifoqchilik (mudofaa yoki hujum) to’g’risidagi 
shartnomalarda  ko’zda  tutilar  edi.  Ittifoqchilik  va  tinchlik  shartnomalari 
qadimgi  dunyodagi  shartnomalarning  eng  asosiylari  edi.  Ular  ob’ekti 
bo’yicha  umumiy  xususiyat  kasb  etgan  va  shu  bilan  birga  turli  xilda 
bo’lgan. Qadimgi Xindistonda ittifoqchilik shartnomalari samana (teng) va 

Download 2,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   185




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish