Халкаро шартномалар хукуки

12.1. O’zbekiston Respublikasi xalqaro shartnomalari to’g’risida 
qonun hujjatlari 
 
O’zbekiston istiqlolga erishgach davlatni halqaro maydonda xalqaro 
munosabatlarning  teng  va  to’la  huquqli  a’zosi  sifatida  horijiy  sheriklar 
bilan  o’zaro  manfaatli  hamkorlikning  huquqiy  asosini  yaratadigan 
shartnomaviy-huquqiy bazani shakillantirishga asosiy e’tiborni qaratdi. Bir 
so’z  bilan  aytganda,  ko’plab  davlatlar  bilan  qator  xalqaro  ikkitomonlama 
shartnomalarni  imzolash  va  ko’p  tomonlama  universal  konvensiyalarga 
qo’shilish amaliyoti keng tus oldi. 
O’z-o’zidan bunday jarayonni milliy huquq doirasida tartibga solish 
va  umuman  xalqaro  xuquq  normalariga  milliy  qonunchilik  darajasida 
munosabat bildirish ehtiyoji tug’ildi. 
Xususan,  O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasi  muqaddimasida 
xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan qoidalari ustunligi tan olinishi va 
uning  17-moddasida  respublika  tashqi  siyosati  davlatlarning  suveren 
tengligi,  kuch  ishlatmaslik  yoki  kuch  bilan  tahdid  qilmaslik, 
chegaralarning  daxlsizligi,  nizolarni  tinch  yo’l  bilan  hal  etish,  boshqa 
davlatlarning  ichki  ishlariga  aralashmaslik  qoidalariga  va  xalqaro 
huquqning  umum  e’tirof  etilgan  boshqa  qoidalari  va  normalariga 
asoslanishi ta’kidlandi.
1
  
Har qanday istiqlolga erishgan davlat birinchi navbatda xalq xo’jaligi 
va  iqtisodiyotni  rivojlantirishga,  aholini  ish  bilan  ta’minlash  va  uning 
turmush tarzini oshirishga asosiy e’tiborini qaratadi. Bu esa, o’z navbatida 
respublikaga  chet  el  sarmoyalarini  jalb  qilishni  taqazo  etadi.  Shu 
munosabat  bilan  O’zbekistonda  shartnomalar  sohasini  tartibga  soluvchi 
birinchi  normativ-huquqiy  hujjat  1993  yil  7  mayda  qabul  qilingan 
                                                 
1
 O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi. – 1993. - №1. – 4-modda 

---

189 
 
“O’zbekiston  Respublikasi  bilan  xalqaro  moliya  institutlari  o’rtasidagi 
xalqaro  zayom  va  kafolatli  shartnomalar  hamda  bitimlarni  tuzish  va 
denonsatsiya  qilish  tartibi  to’g’risida”gi  Qonun  bo’ldi.
1
  Mazkur  Qonun  2 
moddadan  iborat  bo’lib,  chet  el  sarmoyalarini  jalb  etish  jarayonining 
tezlashtirilishini  ta’minlovchi  zarur  huquqiy  sharoitlarni  yaratish 
maqsadida qabul qilingan edi. Unga ko’ra, xalqaro moliya institutlari bilan 
zayom  va  kafolat  shartnomalari  hamda  bitimlarini  imzolash  va 
denonsatsiya 
qilish 
huquqi 
O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar 
Mahkamasining  Raisiga  va  u  vakolat  bergan  idoralarga  tegishliligi 
belgilandi hamda bunday shartnomalar tuzilgach, ratifikatsiya qilinmasdan 
O’zbekiston  uchun  imzolangan  paytdan  boshlab  kuchga  kirishi 
mustahkamlab qo’yildi. 
Keyinchalik,  ya’ni  1995  yilning  22  dekabrida  “O’zbekiston 
Respublikasining  xalqaro  shartnomalari  to’g’risida”gi  Qonuni  qabul 
qilindi.
2
 
Ushbu  Qonun  O’zbekiston  xalqaro  shartnomalarini  to  uni  tuzishdan 
tortib, ijro etish, to’xtatib turish va tugatish jarayonigacha bo’lgan tartibni 
belgiladi.  Unda  shartnoma  tushunchasi,  nomlanishi,  turlari,  shakli  va  u 
tuziladigan til aniq bayon qilib berildi.  
Qonunda  shartnomalarga  nisbatan  xalqaro  huquqdagi,  ya’ni  1969 
yildagi  Xalqaro  shartnomalar  huquqi  to’g’risida  Vena  Konvensiyasi 
qoidalaridagi  umumiy  yondashuv  saqlanib  qolinib,  shartnomani  davlat 
ichki  protseduralariga  taaluqli  jihatlari  keng  yoritildi.  Jumladan,  xalqaro 
shartnomalarni  tuzish  to’g’risidagi  takliflarni  ilgari  surish  va  ko’rib 
chiqishda  davlat  boshqaruvi  idoralari  vakolatlari  (8-10-moddalar), 
muzokaralar  olib  borish  va  shartnomalarini  imzolash  to’g’risida  qarorlar 
qabul  qilish  (11-modda),  bunday  xarakatlar  uchun  vakolatlar  masalalari 
(12-13-moddalar),  xalqaro  shartnomalarni  ratifikatsiya  qilish  yoki 
tasdiqlash (14-20-moddalar) hamda unga qo’shilish (21-modda) masalalari 
batafsil ifoda etildi.    
Lekin  mazkur  Qonun  qoidalarini  tahlili  shuni  ko’rsatadiki,  unda 
halqaro  shartnomalarni  huquqiy  va  boshqa  ekspertizadan  o’tkazishning 
predmeti belgilanmagan, xalqaro shartnomalarning bajarilishini ta’minlash 
va  bu  jarayon  ustidan  kuzatuv  olib  borish  mexanizmi  yetarli 
shakillantirilmagan  hamda  halqaro  hamkorlikning  shartnomaviy-huquqiy 
bazasini inventarizatsiya qilish masalasiga e’tibor qaratilmagan. 
                                                 
1
 O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi. – 1993. - №5. – 234-modda.  
2
 O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. – 1995. - №12. – 262-modda.  

---

190 
 
Hozirgi  kunda  O’zbekiston  Respublikasining  xorijiy  davlatlar  va 
xalqaro  tashkilotlar  bilan  hamkorligining  shartnomaviy-huquqiy  bazasi 
yetarli  shakillanganligini  inobatga  olib
1
,  yuqorida  tilgan  olingan  qonunni 
amaldagi  shartnomalarni  bajarish  va  hayotga  tatbiq  etish  qoidalari  va 
ularni  doimiy  tarzda  inventarizatsiya  qilib  borish  institutini  joriy  qilish 
hisobiga boyitish maqsadga muvofiqdir.