Халкаро шартномалар хукуки

 
10.3. Sharxlash usullari 
 
Sharxlashga  oid  bir  tushunchani  ifodalash  uchun  adabiyotlar  va 
amaliyotda turli xil atamalar: uslub, usul, yo’nalish, tur kabilar ishlatiladi. 
Bu  sharxlash  masalasining  nafaqat yetarli  darajada  ishlab  chiqilmaganligi 
bilan,  balki  bu  atamalar  ma’nosi  turli  tillarda  bir  xil  emasligi  bilan  ham 
izohlanadi.
 
Mazkur 
sharxlash 
usullari 
ko’pchilik  adabiyotlarda 
quyidagicha ifoda etilgan: 
Universal  shartnomalar  odat  normalarga  nisbatan  olib  qaraganda, 
davlatlar  munosabatlarini  bir  qisminigina  qamrab  oladi.  Shuning  uchun 
sharxlashda  shartnomaviy  va  odat  normalarning  o’zaro  harakatini  aniqlab 
olish  muhim  ahamiyatga  ega.  Maxsus-yuridik  sharxlash  yuridik 
tushunchalar,  turkumlar,  maxsus  yuridik  bilimlar  asosida  ham  yuzaga 
                                                 
1
 Лукашук И.И. Современное право международных договоров. Том I. Заключение международных договоров - 
М.: Волтерс Клувер, 2004. – С.271- 273. 

---

171 
 
keladi.  Bu  nuqtai  nazar  turli  xildagi  huquqiy  tizimga  ega  bo’lgan 
davlatlarda  yuridik  atamalarning  ma’nosi  mavjud  tushunchani  ifodalash 
uchun  mos  kelmay  qolishi  ham  mumkin.  Ayrim  atama  va  tushunchalar 
ayrim  davlatlarning  huquqiy  tizimida  mavjud  bo’lsa,  boshqalarinikida 
bo’lmasligi mumkin. 
 
 
Shu  tariqa  maxsus-yuridik  sharxlash  davlatning  ichki huquqiga  ham 
oid  bo’lishi  mumkin.  Ma’lumki,  Vena  Konvensiyasi  davlatning 
shartnomadagi  belgilangan  majburiyatlariga  rozilik  berishi,  uning 
shartnoma  tuzish  vakolatiga  oid  bo’lgan  ichki  qonunining  buzilishi  bois, 
ushbu majburiyatlarga rozilik bera olmasligini bildirishga haqli emasligini 
belgilab  qo’ygan,  ya’ni  shartnoma  ishtirokchisi  hisoblanuvchi  davlat, 
shatnomadagi  majburiyatlarni  bajarish  yoki  biror  bir  holatga  rozilik 
berishning oqibatlari, o’sha davlatning ichki qonunlarining buzilishiga olib 
kelishini  baxona  qilishi,  ichki  qonunlar  majburiyatlarni  bajarishga  yo’l 
qo’yolmasligini  ro’kach  qilmasligi  lozimligini  e’tirof  etadi.  Istisnoli 
holatlar  ham  mavjud  bo’lib,  bunday  holatlar  alohida  muhim  ahamiyatga 
ega  bo’lgan  ichki huquq  normalari  yaqqol  buzilgan,  yoki  qo’pol  ravishda 
buzilgan  holatlar  hisoblanadi  (46-modda).  Konstitutsiyaviy  huquqni 
sharxlash  yordamida  normalarning  maxsus,  alohida  ahamiyatga  ega 
ekanligini aniqlab olish lozim. Shulardan kelib chiqqan holda aytish joizki, 
shartnomalarni  ichki  qonun-qoidalarga  asoslangan  holda  inkor  etish 
chegaralangan. 
 
Xalqaro  huquq  normalarining  odat  yoki  shartnomaviy  bo’lishidan 
qat’iy  nazar,  har  qanday  holatda  ham  so’z  orqali  shakllanadi  va  birinchi 
navbatda  grammatik  jihatdan  tahlil  qilinadi.  Eng  so’ngida  esa,  umumiy