Falsafadan javoblar tayyorladi yorqinjon hayitboyev

43) Qur’on va hadis - Islom dinining asosiy manbalari; 

Javob: Qur’oni Karim 

“Qur’on” - arabcha “qaraa” o‘qimoq) fe’lidan olingan. Qur’on suralardan iborat. Sura Qur’ondan 

bir bo‘lak bo‘lib, eng kami uchta yoki undan ortiq oyatlarni o‘z ichiga oladi. Qur’onda jami 114 ta sura 

mavjud. Oyatlar soni esa, Qur’on mantlarini taqsimlashning turli yo‘llariga ko‘ra, 6204 ta, 6232 ta, hatto 

6666  tagacha  belgilangan.  Bu  har  xillik  Qur’on  nusxalarining  bir-biridan  farqli  ekanligini  emas,  balki 

undagi  oyatlarning  turlicha  taqsimlanganligini  bildiradi.  Suralar  Qur’onda  o‘z  mazmuniy  izchilligiga 

yoki o‘qilgan vaqtiga, ya’ni xronologik tartibiga qarab emas, balki hajmiga ko‘ra - avval katta suralar, 

undan so‘ng kichik suralar tartibida joylashtirilgan. Suralarning hajmi ham har xil: eng katta hajmga ega 

bo‘lgan  2-surada  286  oyat  bor,  eng  kichik  suralar  faqat  3  oyatdangina  iborat.  Muhammad  alayhis 

salomning  aytgan  so‘zlari,  qilgan  ishlari  yoki  u  kishiga  berilgan  sifatlarni  o‘zida  mujassam  qilgan 

rivoyatlar – hadislar deb ataladi. “Hadis” so‘zining lug‘aviy ma’nosi – yangi, xabar, hikoya, so‘z bo‘lib, 

to‘liq  ko‘rinishi  –  al-hadis  an-Nabaviy  Payg‘ambar  so‘zlari)dir.  Hadislar  ikki  qismdan:  aynan  xabar 

beruvchi matn va uni rivoyat qilgan roviylar zanjiri isnoddan iborat. Hadislar Islom dinining Qur’ondan 

keyingi  ikkinchi  manbasi  hisoblanib,  sunna  unga  asoslanadi.  ko‘pgina  fiqhiy  masalalarni  hal  etishda 

ularga  asoslaniladi.  Qur’on  va  hadislarda  islomiy  ta’limotning  asosi  bayon  qilingan.  Qur’on  — 

muqaddas kitob. Unda islom qonun-qoidalari, iymon-e’tiqod talablari, huquqiy va axloqiy me’yorlar o‘z 

ifodasini topgan. U 114 sura va ular tarkibidagi oyatlardan tashkil topgan. 

«Sunna» esa hadislar majmui bo‘lib, Qur’ondan keyin turadi va uni to‘ldiradi. Unda Muhammad 

payg‘ambarning  so‘zlari,  xatti-harakatlari  naqllar  va  hadis  shaklida  jamlangan.  Qur’on  va  sunnadan 

keyingi  muhim  manba  —  shariatdir.  Shariat  (to‘g‘ri  yo‘l,  ilohiy  yo‘l  demakdir)  —  islomda  huquqiy, 

axloqiy  me’yor  va  amaliy  talablar  tizimidir.  Islomdagi  asosiy  yo‘nalishlar  —  sunniylik,  shialik  va 

xorijiylik.  Ular  diniy  ta’limot,  marosimchilik,  axloqiy-huquqiy  me’yorlarga  oid  masalalarda  o‘zaro 

farqlanib  turadi.  Xorijiylar  yo‘nalishi  o‘rta  asrlar  davrida  ko‘pgina  oqimlarga  bo‘linib,  keyinchalik 

yo‘qolib  ketgan.  Faqat  ibodiylar  (abodiylar)  oqimi  saqlanib  qolgan.  Sunniylik  va  shialik  hokimiyat 

masalasida (sunniylik xalifalik hokimiyati, shialik esa imomat hokimiyati tarafdori), ayrim diniy marosim 

va an’analarda bir-biridan farq qiladi. Islomdagi oqimlar aqidaviy ta’limot va marosimchilik masalalarida 

bir-biridan ajralib turadigan diniy guruhlardir. Shialikdan qarmatlar, ismoiliylar, zaydiylar, nusayriylar, 

aliilohiylar  va  boshqalar  ajralib  chiqqan.  Sunniylikdan  ravshaniylar,  ahmadiya,  jangari  vahhobiylar, 

mahdiylar  ajralib  chiqqan.  Mazhabchilik  ilohiyot  masalalari  bo‘yicha  yuzaga  kelgan  o‘zaro 

kelishmovchiliklar natijasidir. Islomda hanafiylik, ash’ariylar, jabariylar, qadariylar, sifatiylar, murji’iylar, 

---

mu’taziliylar  kabi  mazhablar  mavjud.  Qadariylar  inson  iroda  erkinligini  yoqlab  chiqib,  uni  tan  olmagan 

jabariylarga  qarshi  chiqqan.  Mutakallimlar  aristotelchilik  falsafasi  usul  va  vositalaridan  foydalanib, 

islomning diniy-aqidaviy ta’limotini asoslab berishga uringan.