Ozbek tili

4. Ayrim grammatik shakllar orfoepiyasi.  

O‘zbek  tilida  unli  tovushlar,  ayrim  undosh  tovushlarning  orfoepik  normalari  bilan 

birga,  so‘zga  qo‘shiladigan  grammatik  shakllarning  ham  quyidagi  orfoepik  talaffuz 

normalari mavjud. Ayrim grammatik shakllarning talaffuz holatlari yozuvga tasir qilmagan 

holda, ayrimlar grammatik shakllarning talaffuziga binoan  yozuvda  berilishi orfoepiyaning 

imlo qoidalariga kiritilgan.  

Grammatik shakllarning talaffuzi  yozuvda aks etmaydigan quyidagi ko‘rinishlar ham 

mavjud:  1)  Jo‘nalish  kelishigi  qo‘shimchasi  –  ga:  sinfga-sinfka,  kuchga-kuchka,  ishga-

ishka,  

darsga-darska kabi so‘zlarda –ka tarzida aytiladi;  

2) 

O‘rin-payt  va  chiqish  kelishigi  qo‘shimchalari  –da,  -dan:  universitetda-

universitetta,  gilosdan-gilostan,  kurashda-kurashta,  yog‘ochdan-yog‘ochtan  kabi  –ta,  -tan 

tarzida aytiladi. Bahorda, kuzdan, bozordan kabi so‘zlarda –da, -dan tarzida aytiladi;  

3) 

Uch,  to‘rt  sonlariga  –ov,  -ala  qo‘shimchalari  qo‘shilganda,  bir  ch,t  tovushlari 

orttirilib talaffuz qilinadi: uchala-uchchala, to‘rt-to‘rtala kabi;  

4) 

–cha,  -chan  qo‘shimchalari  oxiri  t,  d  undoshi  bilan  tugagan  so‘zlarga 

qo‘shilganda:  adabiyotchi-adabiyochchi,  harakatchan-harakachchan,  tanqidchi-tanqichchi 

kabi talaffuz qilinadi;  

5) 

–boz,  -bon  qo‘shimchalari  dorboz,  kaptarboz,  masxaraboz,  darvozabon  kabi 

so‘zlar  tarkibida  –voz,  -von  shaklida  aytiladi:  dorvoz,  kaptarvoz,  masxaravoz,  darvozabon 

kabi;  

6) 

o‘tgan  zamonni  hamda  III  shaxsni  ko‘rsatuvchi  –di  qo‘shimchasi,  oxiri  b 

undoshi  bilan  tugagan  fellarga  qo‘shilganda  yozibdi-yozipti,  boribdi-boripti,  chopdi-chopti 

kabi jarangsiz undosh t undoshi bilan tugagan so‘zlarda ham aytdi-aytti, ko‘rsatdi-ko‘rsatti, 

bekitdi-bekitti kabi aytiladi;  

7) 

o‘tgan  zamon  sifatdosh  qo‘shimchasi  –gan  jarangsiz  t,  sh,  ch  undoshi  bilan 

tugagan  fellarga  qo‘shilganda,  ketgan-ketkan,  shoshgan-shoshkan,  kechgan-kechkan  kabi 

aytiladi;  

8) 

–lik  ot  yasmovchi  qo‘shimchasi  og‘zaki  nutqda  tinchlik-tinchsli,  yaxshilik-

yaxshili, shodlik-shodlik kabi talaffuz qilinadi. 

---

6