Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

Бугунги кунда қуйидаги мавзуларга оид махсус маърузачилар мавжуд:
• қийноқлар;
• ноқонуний қатл этиш;
• эътиқод эркинлиги;
• ёлланма аскарлар;
• болалар савдоси;
• ирқчилик ва ксенофобия;
• сўз эркинлиги;
• суд ҳокимиятининг мустақиллиги;
• аёлларга нисбатан куч ишлатиш;
• заҳарли чиқиндилар;
• мигрантлар ҳуқуқлари;
• яшашнинг қониқарли шартлари;
• овқатланиш ҳуқуқи;
• ­таълим ҳуқуқи ва бошқалар.
Мандатларга эга бўлган мандатарийлар одатда, мандат бўлган мамлакат-
ларни, алоҳида мамлакат ёки ҳудудларда инсон ҳуқуқлари бўйича ёки бутун 
дунёда инсон ҳуқуқларини бузилишининг умумий вазиятига нисбатан тема-
тик мандатлар вазиятни кўриб чиқиш, мониторинг ўтказиш, маслаҳатлар 
бериш ва маърузаларини чоп этишга чақиради. Махсус процедуралар томони-
дан индивидуал шикоятларга жавоб бериш, тадқиқотлар ўтказиш мамлакат­
ларга оператив техник ёрдам бериш ва умумий тадбирларга жалб этиш каби 
турли хилдаги фаолият амалга оширилади. Индивидуал ёки ишчи гуруҳ 
одатда (улар “махсус маърузачи”, “Бош котиб қошидаги махсус вакил”, “Бош 
котиб қошидаги вакил ёки мустақил эксперт” деб аталади) ва 5 аъзодан (ҳар 
бир минтақадан биттадан) иборат бўлади. Махсус процедуралар мандатлари 
уларни ташкил этувчи алоҳида резолюция билан белгиланади. Махсус про-
цедуралар бўйича мандат эгалари шахсан иштирок этади ва ўз ишлари учун 
ҳеч қандай пул маблағлари ёки маош олмайди.
Махсус процедуранинг асосий фаолиятига инсон ҳуқуқлари бузилиши юза-
сидан маълумотларни олиш ва мамлакатларга ҳолат юзасидан тушинтириш 
берилишини сўраб тезда сўровнома ва хат жўнатиш.
Мандат иштирокчилари шунингдек миллий даражада инсон ҳуқуқлари 
бўйича ҳолатларни текшириш учун мамлакатга ташриф юзасидан розилик 
сўралади.
БМТнинг инсон ҳуқуқлари бўйича Олий Комиссари бошқармаси 
(ИҲОКБ) ҳар хил турдаги жараёнларда вазифа бажарадиган турли ташкилот 
ва муассасаларда хизмат кўрсатадиган халқаро ходимлардан ташкил топади.
БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий Комиссари Женевада жойлаш-
ган. Нью­Йорк шаҳрида унча катта бўлмаган бўлими ва дунё бўйича жойлар-
да алоқада бўлиб туриш учун бир қанча ваколатхоналари бор.