Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий Комиссарининг асосий вази-
фалари қуйидагилардир:

---

114
биринчидан, инсон ҳуқуқлари бўйича комиссия ва унинг кичик комиссия­
ларига хизматини тақдим этиш;
иккинчидан, Бош Ассамблея томонидан белгиланган текширув, назорат 
ва терговнинг турли процедураларини қўллаб­қувватлаш;
учинчидан, шартномалар ижросини таъминланишини назорат қилувчи 
органларга хизматлар тақдим этиш;
тўртинчидан, комиссия ёки кичик комиссиялар сўровномаси асосида 
инсон ҳуқуқларига бағишланган турли масалалар юзасидан текширув ишла-
рини олиб бориш;
бешинчидан миллий даражада инсон ҳуқуқларини имплементация қилишда 
давлатларни (мутахассисларни тайёрлаш, юридик ёрдам ва маълумот алма-
шиш) қўллаб­қувватлашларни амалга ошириш.
Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий Комиссар Бошқарма бошлиғи ҳисобланади.
1993 йилда Венада ўтказилган инсон ҳуқуқлари бўйича II­Бутунжаҳон 
конференция сида БМТнинг Бош Ассамблеяси биринчилардан бўлиб БМТнинг 
Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий Комиссар лавозимини таъсис этиш юзасидан 
таклиф билдирди.
1994 йил Бош Ассамблея резолюция қабул қилди ва Олий Комиссар 
Бошқармасининг биринчи комиссари этиб Хосе Айяло Лассо (Эквадор) тайин­
ланди.
Бош Ассамблея Олий Комиссарни “БМТнинг фаолиятидаги инсон ҳуқуқлари 
бўйича масъул шахс бўлиб Бош Котиб раҳбарлиги остидаги асосий мансаб-
дор шахс” деб эълон қилди.
Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий Комиссар яна инсон ҳуқуқларини ҳимоя 
қилишдаги халқаро алоқаларни мустаҳкамланишига риоя қилиш; БМТ тизи-
ми доирасида инсон ҳуқуқлари бўйича фаолиятга; Инсон ҳуқуқлари бўйича 
Марказ фаолиятини амалга оширишда масъулдир.
БМТ томонидан қабул қилинган инсон ҳуқуқлари бўйича иккита халқаро 
пакт ва тўртта конвенция асосида таъсис этилган БМТнинг конвенциявий 
органларининг фаолияти умумэътироф этилган инсон ҳуқуқлари ва эркинлик­
ларини ҳимоя қилишда катта аҳамият касб этмоқда.
Бугунги кунда фаолият кўрсатаётган ва асосий функцияларидан бири 
давлатларнинг миллий маърузаларини кўриб чиқиш бўлган БМТнинг инсон 
ҳуқуқлари бўйича конвенциявий органлари тизимининг пайдо бўлганлигига 
нисбатан кўп бўлгани йўқ. Уларни ташкил этилгунга қадар Инсон ҳуқуқлари 
комиссиясини тавсияси бўйича ЭКОСОСнинг 1965 йилги қарорига асосан 
БМТнинг аъзолари Бош котибга ҳар йили у ёки бу ҳуқуқларни амалга оши-
риш бўйича йиллик ҳисоботларини топширар эди.
Инсон ҳуқуқлари бўйича икки халқаро пакт кучга киргандан сўнг, иқти­
содий, ижтимоий, маданий шунингдек фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар ва ахбо-
рот эркинлиги тўғрисидаги миллий ҳисоботларни тақдим этиш тизими бир 
қатор халқаро шартномаларда кўзда тутилган янги процедуралар билан 
алмаштирилди.

---

115
Инсон ҳуқуқлари бўйича қўмита халқаро пактлар ва конвенциялар асосида 
ташкил этилган биринчи назорат органларидан биридир. Халқаро шартнома­
ларга риоя қилишни назорат қилувчи функцияни мазкур орган билан бир 
қаторда яна қуйидаги органлар ҳам амалга оширадилар:
• Ирқий камситишни тугатиш бўйича қўмита (1970 йил);
• Аёлларга нисбатан камситишларни тугатиш бўйича қўмита (1982 йил);
• Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар бўйича қўмита (1985 йил);
• Қийноққа қарши қўмита (1988 йил);
• Бола ҳуқуқлари бўйича қўмита (1990 йил);
• Меҳнаткаш­мигрантлар ва уларнинг оила аъзоларининг ҳуқуқларини ҳимоя 
қилиш бўйича қўмита (2003 йил);
• Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги қўмита