Microsoft Word dissertatsiya2017 — копия

Sirdaryo-nomlari  ham  koʻp  boʻlgan.Qadimgi  yunon  tarixchilarning  

asarlarida  Yaxartes  (Yaksart),  ba’zan  Tanais,  zarbushtiylarning  muqaddas  kitobi 

“Avesto”da  Danu,  Yaosh,  X  asrda  yozilgan  “Hudud  ul-olam”  qoʻlyozmasida 

Xashart,  Runik  turkiy  yozuvlarda  Yenchuoʻgʻuz,  Firdavsiyning  ”Shohnoma”sida 

va  Hamdalloh  Qazviniyning  “Nuzhat-al  qulub”  (Qalblar  huzuri)  1339-yil  asarida 

Gulzarriyun,  arablar  kelgandan  keyingi  koʻpgina  solnomlarda  Sayhun,  arab 

geografi Ibn Xurdodbeh asarlarida(IX asr) Xishart yoki Qangʻar, Beruniyda Xasart 

shakllarida tilga olingan. Shu bilan birgalikda  u qaysiyerdan oqib oʻtishiga qarab, 

Obi  Fargʻona  (Fargʻona  daryosi),  Oʻzgan  daryosi,  Obi  Xoʻjand,  Nahr  ash-Shosh 

(Shosh  yoki  Choh  daryosi),  Banokart  daryosi  kabi  nomlar  bilan  atalgan.Shuni 

aytish kerakki, Yaxartes va Yaksart ham, Xashart va Yenchuoʻgʻuz ham Marvarid 

(Inju)  daryosi  degan  ma’noni  anglatgan.  Xoʻsh,  daryoning  hozirgi  nomi  Sirdaryo 

qachon paydo boʻlgan? Ba’zi olimlar (V.V.Bartold, S.G.Klyashtorniy, H.Hasanov) 

Silis-Sirsoʻzining  aynan  oʻzginasi  deb  biladilar.  Demak,  Sirdaryo  qadim 

zamondayoq,  oʻrta  va  yuqori  oqimlarda  Yaksart,  quyi  oqimida  Silis  (Sir)  deb 

atalgan.  XIII-XIV  asrlarda  Sirdaryo  etagida  Jand  shahri  yaqinida  Joʻjixonning 

oʻgʻillari  vanabiralarining  oʻrdasi  Siroʻrda  deb  atalgan.  Bu  faktlar  daryoning 

qadimiy  nomlaridan  biri  2000-yil  davomida  xalq  ogʻzida  saqlanibgina 

kelmasdan,koʻchmanchi  oʻzbek  qabilalari  Movarounnahrni  bosib  olgach,  asta-

sekin    daryoning  asosiy  nomi  (Sirdaryo)  boʻlib  qolganini  koʻrsatadi.  Sirdaryo 

soʻzining ma’nosi nima? Daryo nomi Sir, ya’ni “rang” boʻyoq.“Sariq daryo” loyqa 

suvli  daryo),  “Serob”  (Sersuv  “Sirtdaryo”  (togʻ  sirtlaridan  tepalaridan  oqib 

keladigan daryo) degan ma’noni bildiradi deyuvchilarning fikri notoʻgʻri ekanligini 

prof.H.Hasanov  aytib  oʻtgan  edi.  Bu  azim  daryo    shu  atroflarda  yashagan  Sar 

(silis-sir) qabilasi nomi bilan atalgan deyish ancha haqiqatga yaqin.