Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti “Biologiya” kafedrasi

A-uzoq  nuqtada  joylashgan  ob‘ekt,  a-to‘r  pardaning  o‘zida  akslanish,  B-  uzoq 

nuqtadagi ob‘ekt, b- tor parda ortida akslanishi.(3- rasm) 

3-rasm. Yaqin va uzoq masofadan nurlarning  kirishi. 

  4-rasm.  Ko’zning  tuzilishi.  1-tomirli 

parda,  2-shishasimon  tana,  3-kamalar  parda,  4-to’r  parda,  5-ko’zning  old 

kamerasi, 6-ko’z gavhari, 7-sklera.  

 

Akkomodatsiya-  jismni  aniq  va  yaqqol  ko‘rish  uchun  u  haqidagi 

ma‘lumotlar  to‘g‘ridan-  to‘g‘ri  to‘r  pardoning  yuzasiga  tushishi,  shu  yerda 

fokuslanishi  kerak.  Inson  uzoqdagi  buyumlarga  qaraganda  buyumlar  va 

ob‘ektlarning  shakli  to‘r  pardoning  o‘zida  namoyon  bo‘ladi  va  ob‘ekt  aniq 

ko‘riladi. Xuddi shuning aksi, yaqindagi predmet va ob‘ektlarning shakli to‘r parda 

orqasiga tushadi, bunda ko‘rilgan ob‘ekt yaqqol namoyon bo‘lmaydi. Bir vaqtning 

o‘zida  ham  yaqindai  ham  uzoqdagi    predmetlarning  shakli,  holati,  boshqacha 

---

aytganda  ular  haqidagi  ma‘lumotni  olishmumkin  emas,  buning  iloji  yo‘q.Buni 

barchamiz o‘zimizda sinab ko‘rishimiz mumkin. 

Masalan:  uzoqdagi  buyumga  e‘tibor  qaratilganda  yaqindagi  ob‘ektni  aniq  ko‘rib 

bo‘lmaydi, aksincha, yaqindagi buyumga qaraganda uzoqdagi ob‘ektni aniq ko‘rib 

bo‘lmaydi.  Turli  masofalarda  joylashgan  ob‘ektlarni,  jismlarni  ko‘zning  to‘r 

pardasida  akslantirilishiga  ko‘zning    akkomodatsiyasi  ,  akkomodatsiyalanish 

xususiyati deyiladi.akkomodatsiyada ko‘z gavharagi do‘ngligi, uning nur sindirish 

xususiyati o‘zgaradi,  yaqindagi  buyumlarni  ko‘rayotganda ko‘z  gavhari do‘ngligi 

ortadi,  shuning  uchun  yoritilayotgan  nuqtadan  tarqalayotgan  nurlar  to‘r  pardada 

yig‘iladi.  Ko‘z  gavhari  oldingi  yuzasining  radiusi  akkomodatsiya  jarayonida  10 

dan 6 mm gacha , ya‘ni 1x 10 

-2

 dan 6x10

-3

m gacha, orqa yuzasining radiusi esa 6 

dan  5,5  mm  gacha  ,  ya‘ni  6x10

-3

  dan  5,5x10

-3

  m  gacha  kamayadi.  Ko‘z  gavhari  

do‘ngligining  o‘zgarishi  kipriksimon  muskullarning  qisqarishi  va  bo‘shashi  bilan 

bog‘liq.  Ko‘z  gavhari  yupqa,  shaffof  kapsulada  joylashgan,  kapsula  chetlari 

esakipriksimon  tanaga    birlashgan,  kipriksimon  tana  tolalarga  ega  bo‘lib  ular 

qisqarish  va  bo‘shashish  xususiyatini  namoyon  qiladi,  ularning  qisqarishi  va 

bo‘shashi natijasida  kapsula siqiladi va kengayadi, bu o‘z navbatida kapsula ichida 

joylashgan  ko‘z  gavgarahi  holatining  o‘zgarishiga  sabab  bo‘ladi.  Kipriksimon 

tanada silliq mushak tolalari bo‘ladi. Suning uchun ham ularni kipriksimon, ko‘z 

gavharini  akkomodatsiyalovchi  mushaklar  deyiladi,  ylar  ko‘z  harakatini 

ta‘minlovchi    parasimpatik  nerv  tolasi  nervlari  yordamida  innervatsiyalanadi, 

boshqariladi.  Ko‘zga    atropine    tomizilganida  u  kipriksimon  mishaklarga 

impulslar  o‘tlazilishiga  to‘sqinlik  qiladi  va  yaqindagi  predmetlarning  to‘r 

pardadanamoyon  bo‘lishiga  to‘sqinlik  qiladi.  Aksincha  pilokarpin  va  ezerin 

moddalari  tomizilganda  parasimpatik  ta‘sir  ko‘rsatib  kipriksimon  mushaklarning 

qisqarishiga    sabab  bo‘ladi.  Voyaga  yetgan  yosh  organizm  uchun  uzoqdagi 

jismlarni ko‘rish  masofasi chegaralanmagan, sog‘lom insonlarda u turli individual 

masofalarga  ega.Uzoqdagi  jismlarni  hech  qanday  akkomodatsion  zo‘riqishsiz 

ko‘rish mumkin, ya‘ni kipriksimon mushakning qisqarishisiz ko‘riladi. Yaqindagi 

---

ob‘ektni 

aniq 

ko‘rishning 

normal 

masofasi  10sm,  bunda  kipriksimon 

mushaklar  kuchli  qisqaradi  va  maksimal 

akkomodatsiya yuzaga keladi. (5-rasm).