O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti alibekov u

1-asosiy savolning bayoni 
XIX  asr  o‘rtalariga  kelib  etnologiyada  etnomadaniy  materiallar  asosida  o‘ziga  xos  talqin 
beruvchi  yangi  yo‘nalishlar,  kontseptsiyalar  va  maktablar  paydo  bo‘ldi.  Ularning  ayrimlari 
qat‘iy  ilmiy  yo‘nalishga  taalluqliligi  va  tizimlashgan  shakli  bilan  ajralib  turganligi  bois  juda 
qisqa  muddatda  ommalashib  ketgan.  Shubhasiz,  fandagi  bunday  mashhur  oqimlar  va 
maktablar  qatoriga  evolyutsionizm,  diffuzionizm,  struktrualizm,  etnologiyaning  tarixiy 
amerika maktabi, funktsionalizm, madaniy revalitalizm  kabilar kiradi. 
Dastlabki  etnologik  nazariya-
evolyutsionizmning  rasman  shakllanishi  XIX  asr  o‘rtalaridagi 
umummetodologik  dasturlar  va  kashfiyotlarni  amalga  oshirilishi  bilan  bevosita  bog‘liq 
bo‘lgan.  Bunday    qarashlar  orasida  o‘sha  davr  fanida  rivojlanish  qoidalarini  tasdiqlanishi 
muhim  ahamiyat  kasb  etgan  bo‘lib,  bunga  ko‘ra  dunyodagi  har  qanday  o‘zgarish  ichki 
detirminizm (narsa  va hodisalarning sababiy bog‘lanishi)ga asoslanadi.  Mazkur nazariya 
asosida  dastlab  tabiiy  fanla
rdagi  ko‘plab  jarayonlarga  izoh  va  tavsiflar  berilgan.  Tabiiy 
fanlarda bunday qarashning yakuni XIX asrda evolyutsionalizm g‘oyasini yaratilishi va  oxir 
oqibat uning g‘alabasiga olib keldi. 
Evolyutsionizm  tabiiy  fanlarda  keskin  burilish  yasashi  bilan  birga  inson  va  madaniyatlar 
to‘g‘risida  mashhur  g‘oyani  shakllanayotgan  etnologiya  faniga  ham  olib  kirdi.  Ko‘plab 
evolyutsionistlar  o‘z  asarlarini  tabiiy  fanlarda  erishilgan  kashfiyotlardan  ilhomlanib 
yaratganliklarini  ta‘kidlab  o‘tganlar.  Evolyutsionizm  tarafdorlari  o‘zlarining  asosiy 
vazifalarini  insoniyat  madaniyati  rivojlanishida  umumiy  qonuniyatlarni  kashf  etilishi  va 
asoslanishida,  turli  xalqlar  madaniyatlarining  rivojlanishida  deb  bilganlar.  Evolyutsionizm 
g‘oyasi  tarafdorlari  bir  vaqtning  o‘zida  turli  mamlakatlardan  chiqqan.  Evolyutsion 
yo‘nalishning paydo bo‘lishi bilan etnologiya fan tarzida shakllangan.