O`zbekiston respublikasi davlat soliq qo`mitasi soliq akademiyasi m. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»

4. Mulk-sarmoya. Mulk-imtiyoz holatida bo`lgani kabi mulk-korxona o`z
egasiga qo`shimcha mahsulotni o`zlashtirib olish huquqini beradi. Albatta, endi
ushbu mahsulot ortiqcha mahsulotda emas, balki qo`shimcha qiymat – korxona
xo`jalik faoliyatining xarajatlari va natijalari o`rtasidagi farq shaklida namoyon
bo`ladi.
 Mulk-sarmoya paydo bo`lishi bilan xo`jayinning roli kapitalist va menejer,
taqsimlash jarayonini nazorat qiluvchi iqtisodiy agent hamda ishlab chiqarish
jarayonining o`zining tashkilotchisi  rollariga bo`linadi.
Kapitalist. Sarmoya egasi xo`jayin singari qo`shimcha qiymat olishdan
manfaatdor. Lekin ishchi kuchini ishlab chiqarish vositalari bilan birlashtirish

---

46
emas, balki sarmoyani to`g`ri sarflash kapitalist uchun ushbu qiymatni olish usuli
hisoblanadi.
Menejer. Kapitalistga menejer – ishlab chiqarish jarayonining rahbari,
xo`jayin funksiyasini bajaruvchi, lekin mulkni yo`qotish xatariga ega bo`lmagan
iqtisodiy agent qarama-qarshi turadi.
Menejerning ijtimoiy-iqtisodiy roli va yollanma xodimning roli o`rtasida
o`ta muhim farq mavjud. Xodim o`z ishchi kuchini – mehnat qobiliyatini, menejer
esa ishlab chiqarish faoliyatini tashkil qilish bo`yicha xizmatni sotadi. Bitim
tuzilgach, xodim ijrochiga, menejer esa korxona rahbariga aylanadi. Menejer
daromadining asosini u rahbarlik qiladigan korxona faoliyatining natijalari uchun
mukofot tashkil qiladi.