2.Yozma hisoblash algoritmini o‘rgatish.
1.Hisoblashlar yozma bajariladi. yozma hisoblashlarda
yechimini yozish ustun qilib bajariladi.
Masalan: 276
+432
708
2. Hisoblashlar quyi xona birliklaridan boshlanadi (yozma
bo‘lish bundan mustasno).
719
- 315
434
3. Oraliq natijalar darhol yoziladi.
4.Hisoblashlar o‘rnatilgan qoidalar bo‘yicha, shu bilan
birga bitta yagona usul bilan bajariladi.Masalan:
346
* 14
1384
+ 346
4844
1000 ichida va ko‘p xonali sonlar ustida amallar
hisoblashlarning yozma usullaridan foydalanib bajariladi.
Masalan:
3912 | 4
- 36 978
31
-28
32
- 32
0
Ba’zi misollarni og‘zaki ham, yozma ham
yechish mumkin. Bu hollarda o‘quvchilar
yechimlarini taqqoslab , arifmetik amallarning
mazmunini va sonlar ustida bajarilayotgan amallar
mazmunini yaxshi tushinib oladilar. O‘qitish
protsessida har xil metodlar , usullar va vositalardan
foydalanib, ko‘p sonda mashq qildirish harakteridagi
mashqlarni bajarish bilan arifmetik amallarning jadval
hollarini o‘zlashtirishini avtomatizimda (yod olishga)
yetkazish kerak. Arifmetik amallarning jadval
hollarini yetarlicha puxta o‘zlashtirmaslik yozma
hisoblash usullarini o‘zlashtirishda pand berib
qo‘yishi mumkin, bu hisoblashlar ham III sinfda
(o‘quvchilar zarur bo‘lib qolganda bajarilayotgan
amallarni tushintirib bera oladigan bo‘lganlaridagina )
avtomatizimgacha yetkazilishi kerak (dasturning
“o‘quvchilarning bilim va malakalariga talablar”
bo‘limiga qarang ).
Qo‘shish va ayirishni o‘rganishga doir tayyorgarlik
ishi nomerlanishni o‘rganishda birinchi darslaridanoq
boshlanadi. Bunda yuqorida aytib o‘tilganidek, natural
ketma-ketlikdagi sonlarning hosil bo‘lish hollari (a+1)
bilan bir qatorda qo‘shish va ayirishning boshqa hollari
ham qaraladi. Bu amallarning natijalarini topishda
to‘plamlar ustida ko‘p marta amallar bajarib, shuningdek
masalalar yechishda o‘quvchilar to‘plamlarni birlashtirish
amallari qo‘shish amaliga, ularning qismini ajratish esa
ayirish amaliga mos kelishini aniqlaydilar. Bundan
tashqari o‘quvchilarning e’tiborini qo‘shganda oldingidan
ko‘payishiga ayirganda esa kamayishiga e’tiborni
qaratmog‘i zarur.
O‘quvchilar nomerlashni o‘rganishning oxiriga borib
birinchi o‘nlikdagi istalgan songa birni qo‘shishi yoki
ayirish bilan hosil qilish usulini mustahkam o‘rganib
borishlari va bu usuldan foydalanib (birin-ketin) sanash
bilan emas, birni qo‘shish va ayirish bilan bemalol
bajarishlari lozim. Bolalar sekin-asta o‘z kuzatishlarini
umumlashtiradilar va quyidagicha xulosaga keladilar:
Songa 1 ni qo‘shish-bu undan keyingi keluvchi sonni
aytish demakdir. Sondan 1 ni ayirish undan oldingi
keluvchi sonni aytish demakdir. Alohida ajratilgan darsga
o‘rganilgan barcha a+1 hollar sistemalashtiriladi.
O‘qituvchi rahbarligida bolalar “1 ni qo‘shish” va “1 ni
ayirish” jadvallarini tuzadilar va ularni yod oladilar.
Bir tomondan, hisoblash usullarining o‘xshashligini,
ikkinchi tomondan qo‘shish va ayirish amallarining
qarama-qarshi Harakterini ta’kidlash uchun “2 ni
qo‘shish” va “2 ni ayirish” xuddi shuningdek keyinroq “3
ni qo‘shish” va “3 ni qo‘shish” va “3 ni ayirish” hamda “4
ni qo‘shish” va “4 ni ayirish” hollari bir-biri bilan
taqqoslanib bir vaqtda o‘rganiladi.
Hisoblash malakalari ustida ish quyidagi reja
bo‘yicha olib boriladi:
1)
qo‘shish va ayirish usullari bilan tanishish;
2)
bu usullarni qo‘llashga va hisoblash malakalarini
egallashga doir mashqlar.
3)
jadvallar tuzish va ularni yod olish, hisoblash
malakalarini egallash “2 ni qo‘shish va ayirish”ni
o‘rganish. Bularni o‘tish usuli bilan tanishtirish
metodikasini qarab chiqaylik.
Tayyorgarlik davrida ( mavzuni o‘rganishga 1-2 dars
qolganda) bolalarning 6+1+1, 9-1-1 ko‘rinishidagi ikki
amalli misollarni yechishga o‘rgatish tavsiya etiladi,
bunda bolalarda 1 ni qo‘shish va ayirish malakalari
mustahkamlanadi va quyidagicha kuzatishlar paydo
bo‘ladi:
Agar 1 ni va 1 ni qo‘shsak (ayirsak), u holda bor
yo‘g‘i 2 ni qo‘shgan (ayirgan) bo‘lamiz. Dastlab bunday
masalalarni yechishni predmetlar ustida amallar bajarish
orqali namoyon qilinadi. Masalan, “4 ta ko‘k kvadrat
qo‘ying, 1 ta sariq kvadratni va 1 ta qizil kvadratni surib
qo‘ying. Nechta kvadrat hosil bo‘ladiq 4+1+1, bunday
misolni qanday yechishimizni tushuntiring (4 ga 1 ni
qo‘shamiz, 5 hosil bo‘ladi, 5 ga 1 ni qo‘shamiz 6 hosil
bo‘ladi”) 7-1-1
misol ham xuddi shunday yechiladi. Hisoblashlarning
yangi usullarini o‘rganishga bag‘ishlanadigan darsda ham
dastlab bir nechta tayyorgarlik mashqlari bajariladi,
bolalar misollarni (8+1+1, 9-1-1 va h.k.) ularning har
birini tushuntirib yechadilar. O‘qituvchi savol beradi.
“agar 1 ni yana 1 ni qo‘shgan bo‘lsak, hammasi bo‘lib
qancha qo‘shdik (agar) 1 ni va yana 1 ni ayirgan bo‘lsak,
hammasi bo‘lib nechani ayirdik?)”
Navbatdagi uchinchi davrda “5,6,7,8,9 ni qo‘shish”
hollari uchu qo‘shish usullari o‘rganiladi. Bu misollarda
10 ichida qo‘shishda ikkinchi qo‘shiluvchi birinchi
qo‘shiluvchidan katta (1+9, 2+7, 3+5, 4+6…). Agar
hisoblashlarda qo‘shiluvchilarning o‘rni almashtirilsa, u
hollarda barchasi ilgari o‘rganilgan a+1, a+2, a+3, a+4
ko‘rinishdagi hollarga keladi.
Ba’zi misollarni og‘zaki ham, yozma ham yechish
mumkin. Bu hollarda o‘quvchilar yechimlarni taqqoslab
arifmetik amallarning mazmunini va sonlar ustida
bajarilayotgan amallar mazmunini yaxshi tushunib
oladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |