Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

milodiy 220 yillar). Sin sulolasi hukmdori Sin Shixuandi 
hokimiyatiga qarshi dehqonlarning noroziligi ortib, ular ko‘plab 
qo‘zg‘olon ko‘tardilar. Miloddan avvalgi 206yili qo‘zg‘olonchi 
dehqonlar yo‘l boshchilaridan biri Lyu Ban taxtni egallab, Sin sulolasi 
hukmronligiga yakun yasadi va yangi davlatga asos soldi. Bu 
qo‘zg‘olon natijasida dehqonlarning iqtisodiy ahvoli birmuncha 
yaxshilanib, soliqlar kamaytirildi va davlat mehnat majburiyatlari 
yengillashtirildi. Ammo hokimiyat quldor zodagonlar qo‘lida 
qolaverdi. Ular, dastlab, dehqonlarga bir oz yon bergan bo‘lsalar ham, 
vaqt o‘tishi bilan Sharoit yana ilgarigi ahvoliga qaytdi. 
Mehnatkashlar ommasining xonavayron bo‘lishi quldorlikni 
yanada o‘sishi va mamlakatda qullar sonining ortishiga sabab bo‘ldi. 
Nochor ahvolda qolib, amal-taqal tirikchilik qilgan kambag‘allar 
ko‘pincha bolalarini qul qilib sotishga majbur bo‘lganlar. 
Urush yillarida mamlakat xo‘jalik hayoti izdan chiqib, hukumat 
qo‘shimcha soliqlar solar edi. Xan sulolasi davrida odatiy soliqlardan 
tashqari, hosilga qarab natural soliq joriy qilingan bo‘lib, u yeri bor 
odamlardan olingan. Shu bilan birga aholidan olinadigan pul solig‘i 
joriy qilingan. U-di hukmronligi davri xazina tushumini oshirish 
maqsadida tuz va temirga monopoliya joriy qilingan. Qul savdosi 
rivojlanib, maxsus qul bozorlari vujudga kelgan.  
Qullar soni ko‘payganligiga qaramay, ularning mehnati u qadar 
foyda bermay qo‘ydi. Qullar mehnatining unumini oshirish maqsadida 
qullarga kichikroq yer berilib, shaxsiy xo‘jalik yuritishga ruxsat 
etilgan. 

---

 
 
273
Ayni vaqtda ijara munosabatlari ham taraqqiy eta borib, 
dehqonlar boylar yerini hosilning 50% evaziga ijaraga olganlar. Ijara 
haqining Yuqoriligi tufayli ko‘plab dehqonlar asoratga tushganlar.  
Xan davrida Xitoyning tashqi savdosi o‘sib, istilochilik siyosati 
keng ko‘lamda yuritildi. Xitoyliklar miloddan avvalgi II asr oxirlarida, 
imperator U-di davrida (miloddan avvalgi 140 - 87 yillar) g‘arbning 
uzoq joylari, O‘rta Osiyogacha, “G‘arbiy chet joy” (Si yuy) deb 
atalgan mamlakatga qadar kirib borganlar. Xitoy karvonlari Sharqiy 
Turkiston orqali Amudaryo va Sirdaryo oralig‘idagi o‘lkalarga yetib 
borgan. Xitoyliklar, ayniqsa, Farg‘ona bilan savdo munosabatini 
o‘rnatganlar. Xitoy mollarini Eron savdogarlari bu yerdan Suriya, 
Eron, hatto Rim imperiyasigacha olib borganlar. 
Muhim savdo yo‘li - “Buyuk Ipak yo‘lini” qo‘lga kiritishga 
intilish istilochilik siyosatining davom etishiga sabab bo‘ldi. Xitoylik 
sarkarda va diplomat Ban Chao (miloddan avvalgi 32 - 102 yillar) 
Sharqiy Turkistonga bir necha marta qo‘shin tortib borgan va istilo 
qilgan. Xitoyliklar Sharqda Koreya, Hindi-Xitoyning ayrim 
hududlariga ham kirib borib, Hindistonga yo‘l ochmoqchi bo‘lganlar. 
Tashqi savdo va istilochilik siyosati kengayib borishi oqibatida 
zodagonlar yanada boyiganlar. 
Xan davrida Xitoy davlati qudratining oshishi madaniyatning 
yuksalishida ham o‘z ifodasini topgan. Manbalarda ko‘rsatilishicha, 
bu vaqtda akademiya, kutubxona tashkil qilingan, davlat 
yozuvchilarga homiylik qilgan, ochiq imtihonlar o‘tkazib, 
amaldorlarning malakasini oshirgan. Ammo mehnatkash xalq ahvoli 
og‘ir bo‘lib qolavergan. 
Ijtimoiy ziddiyatlarni kamaytirish maqsadida Dun Chjunshu, Van 
Chun va Van Man islohotlar o‘tkazishga harakat qilganlar. Dun Chjun 
- katta yer-mulklarning bir kishi qo‘lida bo‘lishini ta'qiqlash, tuz va 
temir monopoliyasi, “quldorlarning o‘z qullarini qatl etish huquqini 
bekor qilib, quldorlikka barham berish”, soliqlarni kamaytirish, harbiy 
va mehnat majburiyatlarini yengillashtirishni taklif etgan. 
Xitoyda o‘tkazilgan islohotlar kutilgan natija bermagan. 
Pirovardida kambag‘allar ocharchilik natijasida ko‘targan 
qo‘zg‘olonlari tobora kuchayib bordi. 
Fan Chun boshchiligida 18-yilda ko‘tarilgan “qizil qoshlilar” 
qo‘zg‘olonida Shandun aholisining ko‘p qismi ishtirok etdi. Van Man 

---

 
 
274
islohotlaridan norozi ayrim zodagonlar ham qo‘zg‘olonga qo‘shildilar. 
Fan Chun rahbarligidagi 10 ming kishilik qo‘zg‘olonchilar lashkari 
Van Man qo‘shinini mag‘lub etdi. 23-yili Van Man qo‘shini batamol 
tor-mor etilib, poytaxtni qo‘zg‘olonchilar egallab olishdi. Lekin 27-