Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

aylantiruvchi» tushunchasi shakllandi. Bu to‘g‘rida «Artxashastra»da 
mufassal aytib o‘tilgan. Binobarin, mazkur jarayon ulkan 
imperiyaning barpo bo‘lishi bilan bog‘liq hind davlatchiligi tarixidagi 
yangi davrni ifoda etadi. Ashoka bitiklariga ko‘ra, mauriy shohi davlat 
tepasida turib, qonun chiqarish huquqiga ega bo‘lgan. U yirik davlat 
                                                 
1
 Romek Z., Cenzura a nauki historyczne w Polsce 1944-1970 [Censorship and 
Historical Science in Poland  
1944-1970], Warsaw 2010. 
2
 World and Global History : Research and Teaching / edited by Seija Jalagin, 
Susanna Tavera, Andrew Dilley- Pisa: Plus-Pisa University Press, 2011 

---

 
 
207
arboblarini o‘zi tayinlagan. U xazinabon hamda oliy sud 
boshqaruvchisi bo‘lgan. 
Parishad va sabha. Davlatni boshqarishda shoh a'yonlari kengashi 
- parishad katta rol o‘ynagan. «Artxashastra»da mazkur kengash - 
mantriparishad (shoh vazirlari mantrinlar majlisi) deb atalgan. 
Kengash barcha buyruqlarni bajarish va tizimni tekshirish bilan 
shug‘ullangan. Parishaddan tashqari bir necha ishonchli shaxsdan 
iborat tor doiradagi maxfiy kengash mavjud edi. Parishad tarkibi 
davlat ehtiyojidan kelib chiqib tayinlangan. Ashoka davrida parishad 
dharma qonun-qoidalari bajarilishini nazorat qilgan va mamlakat 
o‘lkalarini boshqarish usullari bilan tanish amaldorlar vazifalarini 
belgilagan. Parishadda qizg‘in tortishuvlar bo‘lib turar, goho hukmdor 
va parishad a'zolari o‘rtasida ham kelishmovchiliklar chiqardi. 
Ayniqsa, Ashoka davrida bunday qarama-qarshiliklar keskin tus oldi. 
Sabha muhim siyosiy vazifalarni ado etar, Mauriylar davrida 
uning tarkibi ham ancha qisqardi. Parishadga nisbatan roja sabha 
ko‘proq vakolatga ega bo‘lib, uning hay'atiga shahar va qishloq 
aholisining ayrim vakillari kirar edi. Podsho ko‘pincha ko‘mak istab 
roja sabhaga murojaat qilardi. Ashokaning roja sabha a'zolari oldida 
ma'ruza qilgani ma'lum. Sabha Chandragupta davrida ham mavjud 
bo‘lgan. 
Soliqlar. Shohning muhim vazifalaridan biri soliq yig‘ishni 
tashkil etishdan iborat bo‘lgan. Kuchli hokimiyat asosini xazina 
tashkil qiladi. Shu sababli hukmdor hamisha xazina to‘lishidan 
manfaatdor bo‘lgan. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarining 1/6 qismiga 
teng bo‘lgan shoh ulushi - bxaga soliqning asosiy turi edi. Shohni 
hatto shadbxagin, ya'ni “oltidan bir qismini oluvchi” deb ham 
ataganlar. Hosil yaxshi bo‘lgan mavsumlarda bxaga 1/4 va 1/3 
hajmiga qadar ham olingan. Taqchillik vaqtida bu ulush yanada ortishi 
va shoh ehrom boyliklarini ham o‘zlashtirishi mumkin edi. 
Soliqlarning asosiy qismi hukmdor xazinasiga kelib tushgan va 
ularning katta qismini dehqonlar - katta yerga ega bo‘lmagan erkin 
jamoa a'zolari to‘lardilar. Bundan tashqari savdogar, kosib va 
chorvadorlardan ham soliq olingan. Aholining ayrim qatlamlari 
soliqdan ozod qilingan. 
Shahar boshqarmasi. Mauriylar davrida o‘z-o‘zini boshqarishning 
ayrim xususiyatlari shaharlarda ham saqlanib qolgan. Ashoka 

---

 
 
208
yozuvlarida ichki, ya'ni vijita ichkarisi va tashqi shaharlar haqida so‘z 
boradi. Imperiya poytaxti - Pataliputra edi. Megasfen o‘z asarida 
maxsus shahar amaldorlari - astinomlar haqida yozib qoldirgan. 
Mazkur amaldorlar shahar hayotining ma'lum sohalari ustidan nazorat 
qilganlar. Shahar kengashi amalda shahar bosh tashkiloti hisoblanardi. 
Uning a'zolari markaz yoki viloyat amaldorlari tomonidan 
tayinlangan. 
Ashokaning diniy siyosati. Mauriylar davrida Budda dini 
Hindistonda keng tarqaldi. Miloddan avvalgi III asrda buddizm 
qadim hind jamiyati ma'naviyatida asosiy yo‘nalish bo‘lib qoldi. Bu 
vaqtda budda jamoasi - Sangxa mavjud bo‘lib, bu dinga oid muhim 
asarlar yaratildi. Aynan shu davrda buddaviylik keng tarqalib, taraqqiy 
etdi. Budda dini kuchli davlat tepasidagi yakka hokim - Chakravartin 
g‘oyasi bilan birlashgan imperiya tayanchi bo‘lib qoldi.