Toshkent axborot texnologiyalar uniVersiteti qarshi filiali

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALAR UNiVeRSITeTI QARSHI FILIALI

3-mavzu: Falsafani rivojlanishining asosiy bosqichlari . G’arb falsafasi

Reja:

Reja:

• Markaziy osiyo falsafasining o’ziga xos xususiyatlari
• Yangi va eng yangi davr falsafasi

Yangi va eng yangi davr falsafasi

• Hozir biz yashayotgan davr bashariyat tarixida muhim ahamiyatga ega. Butun dunyo uchun global oqibatlarga ega bo‘lgan hodisa va jarayonlar bugun uchun ham, kelajak uchun ham uning zimmasida. Bular fan-texnika revolyusiyasi va uning natijalari, «sotsializm» dunyosining tuzilishi va parchalanishi, klassik va yakka hokim (monopolistik) kapitalizmning inqirozi va sifat transformatsiyasi, imperiya va kolonial tizimlarning yemirilishi, ikkita jahon urushi, yadro urushi tahdidi

Osiyoning turli mamlakatlarida ham falsafiy nazariyalar o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Shubhasiz, Yaqin va O‘rta Sharq mintaqasi, jumladan hozirgi O‘zbekiston hududida yashagan xalqlarning ham falsafiy tizimlari tarixan o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan. Arastu va neoplatonizm an'analari bu yerda islom an'analari va tabiiy ilmiy bilimlar rivojining yuksak darajasi bilan qo‘shilib ketgan. Bu yerda yevropadan farq qiladigan, o‘ziga xos ta'limotning shakli – tasavvuf (so‘fiylik) paydo bo‘lgan.

• Osiyoning turli mamlakatlarida ham falsafiy nazariyalar o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Shubhasiz, Yaqin va O‘rta Sharq mintaqasi, jumladan hozirgi O‘zbekiston hududida yashagan xalqlarning ham falsafiy tizimlari tarixan o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan. Arastu va neoplatonizm an'analari bu yerda islom an'analari va tabiiy ilmiy bilimlar rivojining yuksak darajasi bilan qo‘shilib ketgan. Bu yerda yevropadan farq qiladigan, o‘ziga xos ta'limotning shakli – tasavvuf (so‘fiylik) paydo bo‘lgan.

SSSRning parchalanishi natijasida vujudga kelgan tarixiy sharoitning o‘ziga xos xususiyatlari yangi mustaqil davlatlar, jumladan mustaqil O‘zbekistonda ham o‘ziga xos xususiyatlarga ega falsafiy fikr rivojlanishiga sabab bo‘ladi.

• SSSRning parchalanishi natijasida vujudga kelgan tarixiy sharoitning o‘ziga xos xususiyatlari yangi mustaqil davlatlar, jumladan mustaqil O‘zbekistonda ham o‘ziga xos xususiyatlarga ega falsafiy fikr rivojlanishiga sabab bo‘ladi.

Markaziy osiyo falsafasining o’ziga xos xususiyatlari

• Ma’naviyatning bu qadar yuksalishiga birinchidan , IX – XII asrlarda kechgan buyuk sharq uyg’onish davri ilmiy va madaniy kashfiyotlari ; ikkinchidan Amir Temur tomonidan Movaraunahrda bunyod etilgan qudratli va markazlashgan davlat tartib va qoidalari asos bo’ldi . Amir Temur davriga kelib yana ikki muhimm omil paydo bo’ldiki , bularning birinchisi Amir Temur davri madaniyatining asosi qilib Bahovuddin Naqishband tariqati ta’limotlarining olinganligi va , ikkinchisi , ilm – fan , madaniyat , san’at , ma’rifat taraqqiyotiga bevosita Amir Temurning o’zi rahnamolik va boshchilik qilganligi edi .

Yurt tashvishi bilan yashab , xalqqa ko’p foyda yetkazgan kishini chinakam xalqparvar odam deb hisoblaydi . Barkamol insonga xos fazilatlar Alisher Navoiyning mashhur qahramoni Farhod obrazida ham ko’rish mumkin . Farhodning fe’l – atvori , yurish – turishida faoliyatida , fozil insonga xos fazilatlarning barchasi jamuljam edi . Ayniqsa ilmu hunar o’rganishga chanqoqlik , halol mehnat qilish , axloqiy poklik Farhod shaxsini yanada ulug’laydi , shuning uchun ham el – yurt Farhodni e’zozlaydi . Hazrat Navoiy saxiylikni insonparvarlik , komillikning muhim xislati deb biladi . Odamiylik insonni inson qiladigan , uni boshqa tirik mavjudotlardan ajratib turadigan nodir fazilatdir . Saxiylik esa odamiylik , insonparvarlikning tarkibiy qismidir .

• Yurt tashvishi bilan yashab , xalqqa ko’p foyda yetkazgan kishini chinakam xalqparvar odam deb hisoblaydi . Barkamol insonga xos fazilatlar Alisher Navoiyning mashhur qahramoni Farhod obrazida ham ko’rish mumkin . Farhodning fe’l – atvori , yurish – turishida faoliyatida , fozil insonga xos fazilatlarning barchasi jamuljam edi . Ayniqsa ilmu hunar o’rganishga chanqoqlik , halol mehnat qilish , axloqiy poklik Farhod shaxsini yanada ulug’laydi , shuning uchun ham el – yurt Farhodni e’zozlaydi . Hazrat Navoiy saxiylikni insonparvarlik , komillikning muhim xislati deb biladi . Odamiylik insonni inson qiladigan , uni boshqa tirik mavjudotlardan ajratib turadigan nodir fazilatdir . Saxiylik esa odamiylik , insonparvarlikning tarkibiy qismidir .