F I z I k a o’quv qo’llanma

                                     m

A

c

2

+T

A

+m

a

c

2

+T

a

= m

B

c

2

+T

B

+m

b

c

2

+T

b

 

Mos hadlarni  gruppalasak, bu ifoda quyidagi   

                                      [(m

A

+m

a

)-(m

B

+m

b

)]c

2

=(T

B

+T

b

)-(T

A

+T

a

) 

ko’rinishga  keladi.  Bu  tenglikning  o’ng  tomoni  reaksiya  natijasida  vujudga 

keladigan  energiya  o’zgarishini  ifodalaydi.  Yadroviy  reaksiyada  ajralib  chiqadigan 

yoki  yutiladigan  energiya  reaksiya  energiyasi  deyildai  va  odatda,  Q  harfi  bilan 

belgilanadi.  U holda  

          Q=[(m

A

+m

a

)-(m

B

+m

b

)]c

2

=(T

B

+T

b

)-(T

A

+T

a

)                        (29.17) 

Agar  Q>0  bo’lsa,  zarralar  tinchlikdagi  massasining  kamayuvi  hisobiga  zarralar 

kinetik  energiyasining  ortishi  kuzatiladi.  Bu  holda  ekzoenergetik  reaksiya  amalga 

oshayotgan  bo’ladi.  Ekzoenergetik  reaksiya  (T

A

+T

a

)  ning  har  qanday  qiymatida 

ham  amalga  oshadi.  Faqat  zarra  zaryadli  bo’lgan  holda  uning  energiyasi  yadro 

elektr  maydonining  qarshiligini  (odatda,  u  kulon  to’sig’i  deyiladi)  engishga  yetarli 

bo’lishi kerak, albatta.  

 

Agar  Q<0  bo’lsa,  endoenergetik  reaksiya  sodir  bo’ladi.  Bunda  zarralar 

kinetik  energiyasining  kamayuvi  hisobiga  ularning  tinchlikdagi  massalari  ortadi. 

Shuning  uchun  reaksiyaga  kirishayotgan  zarralar  kinetik  energiyalari  yetarlicha 

katta bo’lishi, ya’ni (T

A

+T

a

)= Q +(T

B

+T

b

) shart bajarilishi kerak.