burchakli uchburchaklarning gipotenuzalari. Shuning uchun quyidagilarni yozish
317
Bu ifodalarni bir-biridan ayirsak,
xd
l
l
2
2
1
2
2
yoki
(l
2
- l
1
) (l
2
+ l
1
) = 2xd bo’ladi.
Agar l
2
- l
1
= belgilash kiritsak, yuqoridagi ifodadan
1
2
2
l
l
xd
(23.15)
kelib chiqadi. Lekin l>>d deb shartlashgan edik. Shuning uchun l
2
+ l
1
2l deb
hisoblash mumkin. Natijada (23.15) ifoda
l
d
x
l
xd
2
2
(23.16)
ko’rinishga keladi. Agar ning qiymati yorug’lik to’lqinning yarim uzunligi (
0
/2)
ga juft karrali bo’lsa, A nuqtaga kogerent manbalardan etib kelayotgan to’lqin
tizmalari bir xil fazalarda bo’ladi. bir xil fazalardagi tebranishlarning qo’shilishi
natijasida vujudga kelgan natijaviy tebranish amplitudasi qo’shiluvchi tebranishlar
amplitudalarining yig’indisiga teng bo’ladi.
Agar ning qiymati (
0
/2) ga tok karrali bo’lsa, manbalardan A nuqtaga yetib
kelayotgan to’lqin tizimlari qarama-qarshi fazalarda bo’ladi. Bu holda natijaviy
tebranish amplitudasi qo’shiluvchi tebranish amplitudalarining ayirmasiga teng
bo’ladi. Yorug’lik intensivligi esa to’lqin amplitudasining kvadratiga proporsional.
Shuning uchun ekrandagi interferension manzaraning maksimum va minimum
shartlari quyidagi ko’rinishga keladi:
...
2
,
1
,
0
;
2
0
)
1
2
(
...
2
,
1
,
0
;
2
0
2
k
k
мин
k
k
макс
(23.17)
Bo’lardan ko’rinib turibdiki, ekranning markaziy chizigi bo’ylab intensivlikning
maksimumi, bu maksimumdan ikki tomonga qarab (x o’qi bo’yicha) navbatma-
navbat qorong’u va yorug’ sohalar kuzatiladi. Shuni ham qayd qilaylikki, yuqorida
bayon etilgan intenferension manzaralar chiziqli manbalar (masalan, ensizgina
o’zaro parallel tirqishlar) uchun o’rinli. Shuning uchun ekrandagi yorug’ va
qorong’u sohalar (maksimum va minimumlar) yo’l-yo’l polosa tarzida kuzatiladi.
318
(23.17) ifodalardan foydalanib, ikki ketma-ket maksimumlarning (masalan, k va
k+1 maksimumlar) ekranning markaziy chizigidan uzoqliklari
d
l
k
k
x
d
l
k
k
x
0
)
1
(
1
0
(23.18)
ekanligini
topamiz.
Ularningt
birini
ikkinchisidan
ayirsak,
interferension
manzaradagi ikki qo’shni maksimumlar orasidagi masofa
d
l
k
x
k
x
x
0
1
(23.19)
bo’ladi. Bundan ∆x kattalik yorug’likning to’lqin uzunligiga va tajriba
parametrlarini ifodalovchi l/d nisbatga bog’liq, degan xulosaga kelamiz. Shuning
uchun tajribada monoxromatik yorug’lik emas, balki oq yorug’likdan foydalanilsa,
oq yorug’lik tarkibidagi turli rangli yorug’liklar uchun interferension manzaralar
bir-biriga ustma-ust tushmaydi. Natijada rang-barang tovlanadigan interferension
manzarani ko’zatamiz. Haqiqatdan, (23.19) ifodaga asosan, binafsha nurlar
(
0
=0,40 mkm) ning ikki qo’shni maksimumlari orasidagi masofa qizil nurlar
(
0
=0,75 mkm) ning ikki qo’shni maksimumlari orasidagi masofadan kichik.
Do'stlaringiz bilan baham: