F I z I k a o’quv qo’llanma

 

22-6 rasm.  

 

E  va  В  qiymatlari  radiatsiya  maydonida  1/r  ga  masofani  qiskartirishi  kuzatilgan. 

(Buni  Kulon  konunidagi  E  ni  qiymatini  1/r

2 

ga  kamayishi  bilan  solishtiring). 

Elektromagnit  to’lkinlari  orqali  olib  kelinadigan  energiya  amplituda  kvadratiga 

proporsionaldir,  E

2

  eki 

 

В

  2

,  shuning  oqibatida  to’lqin  intensivligi  1/r

2

  ga 

kamayadi.  Shuning  uchun,  EM  to’lqinlari  orqali  keladigan  energiya  tovush 

to’lqinlari  singari  teskari kvadrat qonuniga bo’ysunadi

1

.  

Radiatsiya  maydoni  hakida  bir  necha  narsalar  22-6  rasmda  ko’rsatilgan. 

Birinchidan,  istalgan  nuqtada  elektr  va  magnit  maydonlari  bir  birlariga 

nisbatan perpendikulyardir va to’lqin yo’nalishi tomon yo’nalgan. Ikkinchidan, 

maydonlar  yo’nalishi  bo’yicha  almashishini  kuzatishimiz  mumkin  (B  ba’zi 

nuqtalarda  sahifani  ichiga  kiryapti  va  boshqa  nuqtalarda  sahifadan  chikyapti;  E 

ba’zi  nuqtalarda  yuqoriga,  ba’zilarida  pastga  yo’nalgan).  Shuning  uchun 

                                        

1

 Douglas C, Giancoli.  “PHYSICS”.  PRINCIPLES  WITH  APPLICATIONS.  Pearson. 2014, ”. 627, 628, 

629 631-betlar. 

 

---

 

297 

maydon  kuchlari  bir yo’nalishda maksimumdan nolgacha va boshqa yo’nalishda 

maksimumgacha  o’zgaradi.  Elektr  va  magnit  maydonlari  “faza”  ichida 

joylashgan:  ayni  bir  xil  nuqtalarda  ikkalasi  ham  nolga  teng  va  fazoda  o’sha 

nuqtalarda  maksimum  qiymatlariga  erishadi.  Antennadan  uzoqdagi  (22-6b  rasm) 

maydon  liniyalari  yirik  yuza  bo’ylab  juda  ham  ravon  va  va  to’lqinlar  tekislik 

to’lqinlari  deb ataladi

1

. 

 

22-7 rasm.  

Agar  kuchlanish  manbasi  sinusoidal  o’zgarsa,  radiatsiya  maydonidagi  elektr  va 

magnit  maydon  kuchlari  ham  sinusoidal  o’zgaradi.  To’lqinlarning  sinusoidal 

harakteri  22-7  rasmda  aks  ettirilgan,  to’lqin  harakati  yo’nalishi  bo’ylab  funksiya 

kabi  chizilgan  maydon  yo’nalishlarini  va  qiymatlarini  ko’rsatadi.  E  va  В  elektr 

va  magnit  maydonlari  bir  birlariga  nisbatan  perpendikulyardir  va  to’lqin 

yo’nalishi  tomon  yunalgan.    Biz  bu  to’lqinlarni  elektromagnit  to’lqinlari  (EM) 

deb  ataymiz.  Ular  kesishuvchi  to’lqinlardir,  chunki  amplitudasi  to’lqin  harakati 

yo’nalishiga  perpendikulyardir.  Biroq,  EM  to’lqinlar  har  doim  maydon 

to’lqinlari  deyiladi.  Maydon  bo’lganliklari  sabab,  EM  to’lqinlar  bo’sh  fazoda 

erkin  tarqkala  olishadi

1

. 

        Hali  ko’rganimizdek,  EM  to’lqinlar  tebranuvchan  elektr  zaryadlari  orqali 

hosil  bo’ladi  va  shunday  qilib  tezlanishni  his  qiladi.  Umumiy  qilib  aytganda  

tezlanayotgan  elektr  zaryadlari  elektromagnit  to’lqinlarini  keltirib  chiqaradi. 

 

                                                                                                                              

 

1

 Douglas C, Giancoli.  “PHYSICS”.  PRINCIPLES  WITH  APPLICATIONS.  Pearson. 2014, ”. 627, 628,