Toshkent davlat sharqshunoslik instituti uzoq sharq va janubiy osiyo tillari fakulteti xitoy filologiyasi kafedrasi

 

Izohli lug'atlar. Umumiy tasnif. 

Lingvistik lug'atlar orasida izohli lug'atlar  muhim ahamiyatga ega o'rni bor. 

Izohli  lug'atlarning  asosiy  maqsadi  alohida  iyerogliflar,  so'zlar  va 

frazeologizmlarning  yozilishi  va  talaffuzini  tog'ri  ko'rsatib,  shuningdek,  ularning 

ma'nosi  va  qo'llanilishini  izohlab  berishdan  iboratdir.  Hozirgi  zamon  lug'atlarida 

iyerogliflaning  yozilishi  qisqa  yoki  to'liq  variantlarda  beriladi.  Ayrim  lug'atlarda 

faqat  qisqartirilgan  variant  berib  o'tiladi.  Iyerogliflarning  talaffuzi  turli  usullar 

orqali  berib  o'tiladi.  Ulardan  misol  qilib,  omonimik  iyerogliflarni  反切"Fan  qie" 

usuli   bilan   transkripsiya   qilish,   shuningdek   fonetik   alfavit   harflari   orqali 

hamda 注音字母 Zhuyin zimu alfaviti yordamida talaffuz qilish usuli mavjud. 

Shuningdek,  iyerogliflar  ma'nosi  va  mohiyati  ular  bildirib  keladigan  tushunchalar 

izohi  orqali  aniqlanadi.  Ba'zida  sinonim  yoki  antonimlar  yordamida  tushuntirib 

---

 

22 

 

o'tiladi. Masalan 负,背 bilan 负 bir xil  ma'no  ifodalaydi

9

.  Masalan:  浮：漂，沉

bilan  qarama  -  qarshi  ma'noga  ega.  Alohida  iyerogliflar  orqali  ifodalanadigan 

morfemalar  murakkab  so'zlar  misolida  izoh  berib  o'tiladi.  So'zlarning  ma'nosini 

ifodalashga  kelsak,  ularni  so'z  birikmalari  va  qisqa  iboralar  orqali  aks  ettiriladi. 

Bundan tashqari shuni ta'kidlab o'tish joizki, izohli lug'atlar so'zlarning funksional -

uslubiy  xususiyatlari  aks  etgan  ko'rsatmalar  (so'zning  qaysi  uslubga  tegishliligi, 

uning o'g'zaki yoki adabiy  - kitobiy uslubga tegishliligi, terminologiya  yoki  

dialektik  leksikaga  oidligi)  ham  mavjud.  Xitoy  tili  bilan  bog'lagan  holda  xitoy 

tilining  leksikografik  amaliyotiga  asoslanib,  izohli  lug'atlarning  ikki  toifaga  oid 

turlarinini ko'rsatib o'tish lozim. Ular iyerogliflar va so'zlar (ya'ni, leksikonlar)  

lug'atidir.