Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva


Ishlab  chiqarish  kuchlarini  joylashtirishning  tabiiy  va



Download 6,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/114
Sana03.08.2021
Hajmi6,69 Mb.
#137685
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   114
Bog'liq
Iqtisodiy geografiya

Ishlab  chiqarish  kuchlarini  joylashtirishning  tabiiy  va 
ijtim oiy-iqtisodiy shart-sharoitlari
H a r  q an d ay   m am lakatning  iqtisodiy  rivojlanishida  va 
uning  ishlab  chiqarish  kuchlarining  joylashishida  tabiiy  va 
ijtim oiy  -   iqtisodiy  sh art-sh aro itlar  m uh im   aham iyatga  ega. 
T abiat  bevosita  va  bilvosita  jam iyat  rivojlanishiga  ta ’sir  k o ‘r- 
satadi,  ayniqsa,  un ing  x o ‘jalik   yuritish  va  aholining  turm u sh 
tarzida  turlicha  hududiy  tafovutlarda  nam o yon   b o ‘ladi.  T a- 
biatning  asosiy  unsurlarini  tabiiy  sharoit  va  tabiiy  resurslar 
tashkil  etadi.  Bu  tu sh un chalarn in g  m azm uni  ustida  qisqacha 
to ‘xtalib  o ‘tam iz.
T abiiy  resurs  bu  tab iatning  shunday  elem entiki,  ishlab  c h i­
qarish  vositalarini  va  ist’em o l  m ahsulotlarini  ishlab  chiqa- 
rishda  bevosita  ishlab  chiqarish  jaray o n id a  ishtirok  etadi. 
Bunga,  yoqilgh  energetika.  m etall  va  nom etall,  yer,  suv, 
o ‘simlik,  hayvon  va  hokazo  resurslar  kiradi.  H u dudlarning
и


tabiiy-resurs  salohiyotini  aniqlashda,  m intaqalam in g  xo‘jalik 
jih a td a n   rivojlanishida.  un ing  ixtisoslashuvida  va  geografik 
m eh n at 
taqsim oti 
o 'rn id a  
tabiiy 
resurslarning 
iqtisodiy 
geografik  jih atd an , 
uning  sifati  va  m iqdorini  baholash, 
aniqlash,  iqtisodiy  geografik  tad qiqotlarda  alo hida  o ‘ringa  ega.
T abiiy  resurslarni  iqtisodiy  geografik  jih a td a n   baholash 
quyidagi  tom o nlarin i  o ‘z  ichiga  oladi:
1.  Tabiiy  resurslam i  m iq d o r  jih a td a n   baholash.  B unda 
tabiiy  resurslarning  havzadagi  hajm i,  geologik  zaxirasi  va 
havzaning  o ‘zlashtirish  m u dd ati  aniqlanadi.  M asalan,  netl 
m illion  to n n a d a,  yog‘o ch   esa  kub  m etrda  o ‘lchanadi.
2.  T exnologik  baholash.  B unda  tabiiy  resurslarning  sifati, 
tabiiy  resursning  foydaliligi,  tarkibi  va  havzaning  o ‘zlashtirilish 
qulayligi  darajasi  baholanadi.  Tabiiy  resurslarni  texnologik 
baholash  natijasida,  «o‘zlashtirish  yaroqli»,  «o‘zlashtirilish 
yaroqliligi  cheklangan»  va  «yaroqsiz»  havzalarga  guruhlanadi. 
T exnologik  bah olash  b a ’zi 
paytda 
ballarda 
b ah olanadi, 
m asalan,  o ‘rm o n  resurslari  1-5  ballar  o ‘rtasida  bonetirovka 
qilinadi.
3.  Iqtisodiy 
baholash. 
Tabiiy 
resurslarning 
iqtisodiy 
baholanishi  deganda,  u   yoki  b u   tabiiy  resursning  b o zo r  iqtisodi 
sharoitida  ja h o n   va  ichki  bozorlardagi  narx -nav odan   kelib 
ch iq qan  ho lda,  u ning  qiym atini  aniqlash  tushuniladi.
Tabiiy  sharoit—bu  tabiatning  shunday  elem entiki,  ishlab 
chiqarish  jaray on id a  bevosita  ishtirok  etm aydi,  biroq  bu 
elem entning  ishtirokisiz  ishlab  chiqarish  vujudga  kelm aydi. 
Bunga,  quyosh  energiyasi,  nam lik,  atm osfera  havosi,  iqlim  
sharoiti,  relyef  va  hokazolar  kiradi.  T abiiy  sharoitning  ta ’siri 
iqtisodning  ochiq  tabiatda  faoliyat  k o ‘rsatadigan  tarm oqlarga 
bevosita  ta ’sir  ko‘rsatadi,  m asalan  qishloq  va  o ‘rm o n   xo‘jaligi, 
ularning  sam aradorligi  va  ixtisosligi  esa  bevosita  tup ro q 
unum dorligiga, 
iqlimga, 
suv  bilan  ta ’m inlashiga  b o g ‘liq 
b o ‘ladi.  Shuningdek,  tabiiy  resurs  havzalarini  o ‘zlashtirishda 
resursning  zaxirasi  va  un ing  sifatidan  tashqari,  havzaning 
o ‘zlashtirilish  qulayligi  va  u n in g   yer  q a ’rida  joylashish 
qatlam lari  ham   m u h im   aham iyatga  ega.  C h u n k i  bu  sharoitlar 
havzaning  o ‘zlashtirilish  m etodiga,  hajm iga  va  qiym atiga  ta ’sir 
ko‘rsatadi.
12


Ijtim oiy  ishlab 
chiqarishni 
tashkil  etishda 
ijtim oiy- 
iqtisodiy  sharoitlar  h am   m u him   aham iyatga  ega  b o ‘lib,  ularga 
m e h n at  resurslari  va  m oddiy-  texnika  bazasi  kiradi.
Ishlab  chiqarish  kuchlarining  asosiy  unsurini  inson  tashkil 
etadi,  chunki  h ar  qand ay  m oddiy  boylik  ishlab  chiqarish 
jaray on i  in sonning  ta ’sirisiz  faoliyat  yurita  olm aydi,  m a ’lum  
b ir  q o ‘nikm aga,  tajribaga,  ixtisoslikka,  m alakaga,  m eh n at 
qobiliyatiga  ega  b o ‘lgan  aholi  m e h n at  resursini  tashkil  etadi.
Ishlab  chiqarish  vositalari  bu  ishlab  chiqarishning  asosiy 
m oddiy  bazasini  tashkil  etadigan  va  ishlab  chiqarishda  bevosita 
q o ‘llaniladigan  predm etlarga  aytiladi.  Ishlab  chiqarish  vosi­
talari  -  m eh n at  predm eti  va  ish  qurollaridan  iborat  b o ‘ladi. 
Ishlab  chiqarish  jarayoniga  m ahsulot  ishlab  chiqarishga  jalb 
qilinadigan  xom ashyo  resurslari,  y a’ni,  ruda,  yoqilg‘i,  m in e- 
rallar va  hokazo,  m eh nat  predm etini  tashkil  etadi.  Tabiatga  va 
m eh n at  predm etiga  ish  qurollari  orqali  t a ’sir  k o ‘rsatiladi  va 
m a ’lum   tovar  ishlab  chiqarishga  erishiladi.  M eh n at  qurollarini 
eng  oddiy  ish  qurollaridan  boshlab  zam onaviy  texnika  uskuna- 
lari  va  vositalari  tashkil  etadi.  D em ak,  ishlab  chiqarish  vosita- 
lariga,  yer,  o ‘rm o n ,  suv,  xom ashyo,  m e h n at  qurollari,  ishlab 
chiqarish  binolari,  transp ort  vositalar va  boshqalar  kiradi.
B ozor  iqtisodiyotiga  o ‘tish   sharoitida  ishlab  chiqarish 
kuchlarini  joylashtirish  va  rivojlantirish  alohida  qo nuniyatlar 
asosida  ro ‘y   beradi.  Bu  qo n u n iy atlar  ishlab  chiqarish  kuchlari 
va  hud ud   o ‘rtasida  vujudga  kelgan  m un osab atlar  natijasida 
yuzaga  keladi.  H ozirgi  davrda  iqtisodiyotni  rivojlanish  holati, 
o ‘z  navbatida,  ishlab  chiqarish  kuchlarini  oqilona  joylashtirish 
sam aradorligini  oshirilishida,  y a’n i,  b irinchidan ,  tabiiy  resurs 
salohiyotidan 
sam arali 
foydalanish 
natijasida 
(m aksim al 
darajada  foyda  olish,  m ahsulot  tann arxini  kam aytirish)  b o ‘lsa, 
ikkinchidan  esa,  aholining  yashash  m u h itid a  ekologik  vazi- 
yatni  yaxshilash  bilan  bevosita  bog‘liq.  Shu  bilan  birga,  tabiiy 
resurlardan  m ajm uali  foydalanish  h am d a  xom ashyo  va  yoqilgh 
resurslardan 
foydalanganda 
chiqindisiz 
texnologiyalam i 
q o ‘llash  alohida  aham iyatga  ega.
13



Download 6,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish