O’zbekiston respublika oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

tovarlar  tushuniladi.  SHuning  uchun  eksportda  qayta  ishlovchi  elektron  sanoat  mahsulotlari 
yetkachi  rolь  o’ynaydi.  Kauchuk,  palьma  yog’i,  ishlov  beruvchi  sanoat  mahsulotlari,  gazlama, 
kiyim-  bosh, poyafzal,  elektron  mahsulotlari  va boshqalar  tashkil  etadi. 
Janubiy  Korea  iqtisodiyotining  tez  sur’atlar  bilan  rivojlanishida  eksport  g’oyatda  muhim 
ahamiyat  kasb  etadi.  Mamlakat  hukumati  litsenziya,  qarz  berish,  importni  kreditlash  asosida 
eksport  mahsulotlarini  ishlab  chiqarishni  kengaytirish  bilan  tashqi  bozorga  mo’ljal  olish  yo’lidan 
og’ishmay  bordi.  Natijada  milliy  firmalar  orasida  raqobat  kuchaydi,  eksport  mahsulotlari  ishlab 
chiqarishni  kuchaytirish  ―o’ziga  xos‖  tarzda  rag’batlantirildi.  Janubiy  Korealik  iqtisodchi 
B.Songning  aytishicha,  Hukumat  ko’rsatkichlarini  bajarmagan  yoki  uning  rejasiga  mos  ish 
yuritmagan  korxonalar  iqtisodiy  infratuzilmadan  uzib  qo’yilgan  (suv,  elektr  energiya  berish 
to’xtatilgan).  Mutaxassislarning  fikricha  bu  mamlakatlarning  iqtisodiy  rivojlanish  cho’qqisiga 
chiqishiga  asosiy  sabab,  ularning  qulay  geografik  mintaqada  joylashganligidir.  M:  Gonkong 
qadimdan  Xitoyga  borishdagi  Janubiy  darvoza  vazifasini  o’tagan. 
Tinch  va  Hind  okeanlari  tutashadigan  Singapurni  har  doim  sharqning  G’arbiy  darvozasi, 
deb 
atashgan. 
Mutaxassislarning  fikricha,  ushbu  mamlakatlarning  rivojlanishida  ko’pgina 
omillarning  uyg’unlashuvi  uddaburonlik  bilan  yuritilgan  soliq  siyosati  alohida  ajralib  turadi. 
Bu  siyosat  Gonkong  va  Singapurga  ko’pgina  chet-el  savdo  sotiq,  sanoat  kompaniyalarini 
moliya  kapitalini  jalb  qilishiga  imkon  berdi.  Janubiy  Koreya,  Singapur,  Gonkong  va  Tayvanga 
yirik  g’arbiy  biznesni  tortgan  magnit  bu  ishchi  kuchining  arzonligidir.  M:  birgina  kiyim-bosh 
ishlab  chiqaradigan  korxonada  ishchi  kuchi  qiymati  AQSHda  19  $,  Koreyada  9  $,  Indoneziyada 
6 $,  Turkiyada  5 dollarni  tashkil  etadi.   
Yangi  industrial  mamlakatlar  jahon  iqtisodiyoti  rivojining  yangi  zamonaviy  bosqichidan 
uddaburonlik  bilan  foydalandilar: 
-  iqtisodiyotning 
internatsionallashuvi, 
xalqaro 
mehnat 
taqsimotining 
yanada 
rivojlantirilishi; 
-  yirik  ko’lamli  ishlab  chiqarishdan  mayda  seriyali  ishlab  chiqarishga  o’tish; 
-  ishlab  chiqarishni  bir  joyga  to’planishidan  chiqarish,  mayda,  o’rtacha  korxonalar 
ahamiyatini  oshirish; 
-  mulkchilik  shakllarining  ko’pligi; 
-  inson  omilining  roli  oshganligi  iqtisodining  intelektuallashishi,  fan  yutuqlariga  tayanishi. 
Ushbu    mamlakatlar  yuksalishida  Yaponiya  alohida  rol  o’ynaydi,  chunki  kapitalni 
joylashtirish    juda  qulay.  Yaponiya    bo’yicha  mutaxassis  Ronald  Morzening  fikricha  ―Yaponiya 
yangi  mamlakatlarning  iqtisodiy  kuchayishiga  yordam  berdi,  hamda  siyosiy  strategik  tayanchga 
ega  bo’ldi‖.  Vaqt  o’tishi  bilan  ushbu  mamlakatlar  murakkab  texnologiyalarni  yaratish,  fan 
yutuqlariga  asoslangan  ishlab  chiqarishning  rag’batlantirishning,  malakali  kadrlar  tayyorlash 
uchun  katta  mablag’lar  sarflashni,  ishlab  chiqarishni  avtomatlashtirishda  AQSH,  Germaniya, 
Yaponiya  bilan  jiddiy  raqobatchiga  aylandi. 
Mamlakatda 
demokratiyani 
rivojlanishining 
muhim 
shartlaridan 
biri 
aholining 
farovonligini  muayyan  darajaga  yetkazishdir.―AQSH  ning  ulug’vorligi  –  farovonligi  oqibati‖ 
degan  xitoy  maqoli  bor.  Demokratiya  –  aqlning  ulug’vorligini  ya’ni  sening  e’tiqoding  va 

---

 
195 
manfaatlaringa  zid  bo’lsa  ham  murosaga  borishga,  kelishishiga  tayyorgarlikni  bildiradi.  Bu  esa 
aholining  farovonlik  darajasi  yuqori  bo’lishini  hech  bo’lmaganda  umumiy  surunkali  ocharchilik 
bo’lmasligini  taqozo  etadi. 
Yangi  industrial  mamlakatlar  iqtisodiyoti  rivojining  yanada  muhim  sabablaridan  biri 
umumiy  ta’lim  va kasbiy  tayyorgarlik  tizimini  rivojlantirishga  katta e’tibor  berilishidir. 
Amaliyot 
shuni 
ko’rsatmoqdaki, 
transmilliy 
korporatsiyalar 
―uchinchi 
dunyo‖ 
mamlakatlarining  rivojlanishida  yuksak  ahamiyat    kasb  etmoqda.  Bular  quyidagilarni  o’z  ichiga 
oladi:  Bir  qator  tarmoqlarda  qullaniladigan  texnika  va  texnologiyalar  yetkazib  berish  (engil 
sanoat,  to’qimachilik  sanoati,  elektron  sanoati). 
Transmilliy  korporatsiyalar  investor  sifatida  ham,  shuningdek  investitsiya  tovarlari  yoki 
texnologiyalarini  (litsenziyalarini)  yetkazib  beruvchilar  sifatida  ham  muhim  rolь  o’ynaydi. 
Rivojlanayotgan  mamlakatlarni    xom  ashyo    eksport  qiluvchilardan  tayyor  mahsulotlarning 
sotuvchilarga 
aylantirish. 
Bunday 
bevosita 
qo’yilma,  rivojlanayotgan  mamlakatlar  ishlab 
chiqarishdagi 
tarkibiy 
o’zgarishlar  uchun  to’g’ridan  to’g’ri  investitsiyalar  yo’nalishidagi 
moliyaviy  resurslarni  oddiy  joylashtirishga  nisbatan  ancha  muhim  hisoblanadi.SHu  jumladan, 
transmilliy 
korporatsiyalar 
an’anaviy 
jarayonlarinig 
tezlashuvini 
ta’minlaydi. 
Texnologik 
innovatsiyalar  asosan  sanoati  rivojlangan  mamlakatlarda  to’plangan  bo’lib,  so’nggi  10  yilliklarda 
ular  bir  qator  mamlakatlarda,  asosan  ―yangi  industrial  muhitda‖  ko’proq  tarqalgandir. 
Texnologiyalarni  qo’llanishi,  atrof-muhit  bilan  bog’liq  bo’lishi  mumkin.  TMK  filiallarining 
faoliyati  ular  tanlagan  mamlakatlarning  tabiati  uchun,  shuningdek  insonlarning  manfaati  va 
ularning  hayotiga  tahdid  solmasligi  lozim.  SHu  munosabat  bilan  xususiy,  shuningdek  xorijiy 
korxonalar  ustidan  nazoratni  o’rnatish  maqsadida  rivojlanayotgan  mamlakatlardagi  tartibot 
milliy  organlarining  faoliyatini  kuchaytirishni  talab  etadi.