Folklorshunoslikka

“katartik”  (“himoya  magiyasi”),  “so‘z  magiyasi”,  “apokretik” 
(“haydovchi  magiya”),  “imitativ”  (“taqlidiy”),  “initsial”  (“biror 
muddatning  birinchi  kuni  amalga  oshiriladigan  magik  harakat”) 
ko‘rinishlari  va  “zarar yetkazuvchi  magiya”,  “harbiy  magiya”, 
“sevgi  magiyasi”,  “davolovchi-muhofaza  qiluvchi  magiya”, 
“meteorologik  magiya”,  “magiyaning  ikkilamchi  turlari”  kabi 
tiplari borligi aniqlangan.
Polyak  olimi  K.Moshinskiy  esa  J.Frezer  konsepsiyasidan  kelib 
chiqib,  magik  marosimlarni  quyidagi  besh  tipga  boigan:  1)  “bir 
obyektga  xos  xususiyatlarning  boshqa  obyektga  ko‘chishini  namo- 
yish  etuvchi  harakatlar”  yoki  “marosimning  translyatsion  tipi;  2) 
“olisda  joylashgan  obyektga  o‘sha  tarafga  yuborilgan  predmetlar 
vositasida  masofadan  yolg‘ondakam  ta’sir  ko‘rsatish”  yoki  “ma­
rosimning  transmission  tipi”;  3)  “birorta  predmetga  bevosita  ta’sir 
ko‘rsatish orqali boshqa obyekt yoki predmetga fiktiv ta’sir o'tkazish” 
yoki “marosimning simpatik tipi”; 4) “unga o ‘xshash predmetni yas- 
ash yoki unga o ‘xshatish orqali o‘sha predmetning o‘zini yaratishga 
boigan fiktiv urinish” yoki  “marosimning  kreatsion tipi”;  5)  “biror 
voqeaning  ibtidosida  uning  taqdiriga  ta’sir  kovrsatish”  yoki  “ma­
rosimning insepsion tipi”.
76
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Demak,  J.Frezerning  qadimgi  e’tiqodiy  qarashlar  va  urf-odatlar 
silsilasiga doir ilmiy  kuzatishlari o‘zbek folkloridagi so‘z magiyasi- 
ga asoslangan janrlar genezisi hamda poetikasini tadqiq etishda ham 
inuhim nazariy asos vazifasini  o‘taydi. Zéro, E.Taylorning “Ibtidoiy 
madaniyat”, J.Frezerning “Oltin butoq” asarlari folklorshunoslikdagi 
“antropologik maktab”ning nazariy asosi sifatida e’tirof etilgan.
Rus  folklorshunosligida  “antropologik  maktab”  nazariyasining 
bevosita  davomchilari  yetishib  chiqmagan  boisa-da,  N.F.Sumsov 
tadqiqotlarida  va  ayniqsa,  A.N.Veselovskiyning  “Tarixiy  poetikaga 
kirish”  (1894),  “Epitet  tarixidan”  (1895),  “Epik  takror  xronologik 
moment  sifatida”  (1897),  “Psixologik parallelizm”  (1898),  “Tarixiy 
poetikadan  uch  bob”  (1899)  singari  asarlarining  yuzaga  kelishida 
muhim roi o‘ynagan.