Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

IV BOB.   YER TUZISHNING HUQUQIY ASOSLARI 
1§.  Yer tuzishning mohiyati va tushunchasi 
   
Yer  tuzish  –yer  huquqining  muhim  institutlaridan  biri  bolib  yer 
egaliklari  va  yerdan  foydalanuvchilarni  tashkil  etish  va  tartibga  solishni,  fermer 
xo‘jaliklari,  qishloq  xo‘jalik  korxonalari  va  tashkilotlari  hududlarini  xo‘jalikda 
ichki  xo‘jalik  tashkil  etishni,  ma’muriy  bo‘linmalar  va  muhofazalanadigan 
hududlar  chegaralarini  belgilashni  o‘z  ichiga  oladigan,  yerlardan  oqilona 
foydalanishni  va  muhofaza  qilishni  tashkil  etish  bo‘yicha  tadbirlar,  iqtisodiy, 
injenerlik va huquqiy xarakatlar tizimidir. 
Yer  tuzishning  mazmuni  va  vazifalari  O‘zbekiston  Respublikasi  «Yer 
kodeksi»da  ko‘rsatilgan
8
.  Yer  tuzishga  kiritilgan  asosiy  ishlar  jumlasiga 
quyidagilar qiradi:  
                                                           
8
 O‘zbekistonning respublikasi Yer kodeksi 12-moddasi 

---

56 
 
 

  yer  resurslaridan  foydalanish  va  uni  muhofaza  qilish  chizmalarini  va 
yer tuzish chizmalarini ishlash;  

  yer  egaliklari  va  yerdan  foydalanishlarni  tashkil  etish  va  tartibga 
solish  loyihalarini  tuzish,  uchastkalarni  joylarda  ajratish,  yerga  egalik  qilish  va 
foydalanish huquqini beradigan hujjatlarni tayyorlash, xo‘jaliklarda ichki er tuzish 
loyihalarini  va  erlardan  foydalanish  va  muhofaza  qilish  bo‘yicha  boshqa 
loyihalarni tuzish;  

 
tabiatni  muhofaza  qilish,  rekreatsion  va  qo‘riqxona  hududlarining 
chegaralarini belgilash;  

 
aholi yashash joylari chegaralarini belgilash va o‘zlashtirish; izlanish 
va qidirish ishlari.  
Yer tuzish xizmatlari ayrim uchastkalarda, qishloq xo‘jalik korxonalarida va 
fermer  xo‘jaliklarida,  ma’muriy  tumanlarda  va  yirik  mintaqalarda,  butun 
mamlakatimizda 
erdan 
foydalanishni 
tashkil 
etadi. 
Ularning 
faoliyati 
O‘zbekistonning  respublikasi  Yer  kodeksi  va  boshqa  me’yoriy  hujjatlar  bilan 
tartibga solinadi. 
Yer tuzish quyidagi qonuniyatlar asosida rivojlanib boradi: 
 1. yer tuzish ishlab chiqarish ijtimoiy usulining tarkibiy qismi hisoblanadi; 
 2. yer tuzish iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning o‘zgaruvchi talablariga mos 
ravishda o‘zgaradi va rivojlanadi; 
  3.  yer tuzishning mazmuni va usullari ilmiy asosda takomillashib boradi. 
Yer  tuzishning  ma’nosi  Yer  Kodeksining  12-  moddasida o‘z  aksini topgan. 
Unga ko‘ra, yer tuzish, yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilishni tashqil 
etishga,  yer  resurslarini  hisobga  olish  va  baholashga,  qulay  ekologik  muhitni 
vujudga  keltirishga  va  tabiiy  landshaftlarni  yaxshilashga,  yer  tuzishning  hududiy 
va ichki xo‘jalik rejalarini tuzishga qaratilgan tadbirlar tizimini o‘z ichiga oladi. 
 
Yer tuzishning negizida yer to‘g‘risidagi qonun hujjatlari talablariga qat’iy 
rioya  qilish,  yerdan  foydalanish  va  egalik  qilishning  tabiiy  qishloq  xo‘jalik 
mintaqalariga  bo‘linishini  hisobga  olish  va  barcha  shakldagi  yerga  egalik 

---

57 
 
 
qiluvchilar, yerdan foydalanuvchilar, yer ijarachilari, yer mulkdorlari maqomining 
hamda yer uchastkalari  sifati va joylashgan joyi bo‘yicha har xil bo‘lgan yerlarda 
xo‘jalik yuritishning bir xil va teng  sharoitlarini ta’minlash masalalari yotadi. Yer 
uchastkalarining  miqdori  (o‘lchami),  sifati,  qiymat  bahosi  va  joylashgan  joyi 
bo‘yicha  yer  solig‘ining  belgilanishi,  ijara  haqi  to‘lash,  qishloq  xo‘jalik 
kooperativlarining  pay  jamg‘armasini  belgilash,  shuningdek  yer  ajratib  berishdan 
xo‘jalik  yurituvchi  sub’ektlarning  ko‘rgan  zarari  va  nobudgarchiligi  o‘rnini 
qoplash  bo‘yicha  ma’lumotlarni  yig‘ish  ham  yer  tuzishning  asosiy  masalalaridan 
biri bo‘lib hisoblanadi. 
         O‘zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 12-moddasida yer tuzish 
ishlarining quyidagi to‘rtta turi ko‘rsatilgan.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
     
 
10-rasm. Yer tuzish turlari 
 
Yer  tuzishning  ushbu  turlari  bir-biridan  yer  uchastkalarining  joylashgan 
hududi  (mamlakat,  viloyat,  tuman,  shaxar,  xo‘jalik  va  h.k.),  yer  tuzish  ishlarini 
amalga oshirishga asos bo‘ladigan yuridik hujjat (davlat hokimiyati qarori, yuridik 
yoki  jismoniy  shaxslarning  talabnomalari),  amalga  oshirish  muddati  (istiqbolli, 
loyiha oldi, loyihadan so‘ng va h.k.), xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarga qaratilganligi