minjudan) va b. K oreyani b irla sh tirish , KXDR b ila n alo q a o 'rn a tis h
va A m e rik a q o 'sh in in i Ja n u b iy K o re y a d a n olib chiqib k etish u c
h u n k u ra s h u v c h i ta sh k ilo tla r p a y d o b o 'la b o sh lad i. A m m o 1961
yil m a rtd a h u k u m a t S him ol b ila n a lo q ala rn i taq iq lash va erk in lik -
n i c h e k la sh g a q a ra tilg a n ikkita q o n u n - "V aq tin ch alik fa v q u lo d -
d a a n tik o m m u n istik q o n u n " va " N a m o y ish la r u s tid a n n a z o ra t
to 'g 'ris id a g i Q o n u n " n i q a b u l qilishi y an g i n a m o y ish la rn i keltirib
chiqardi.
1961 yil 16 m a y d a m a m la k a td a h a rb iy to 'n ta ris h b o 'lib o 'td i,
n a tija d a h o k im iy a t te p a sig a g e n e ra l P ak C hjon Xi keldi. H u k u m a t
eg a lla b o lin g a n d a n s o 'n g h a rb iy g u r u h p a rla m e n tn in g h a r ikka-
la p a la ta sin i va siyosiy p a rtiy a la rn i ta rq a tib y u b o rd i, n a m o y is h
la r va m itin g la r o 'tk a z is h n i taq iq lad i, k o 'p la b g az eta va ju rn a lla r
y o p ild i. S iyosat b ilan s h u g 'u lla n is h i ta q iq la n g a n 4 m in g ta siyosiy
a rb o b n in g n o m i e 'lo n q ilin d i. 1962 yil d e k a b rd a y a n g i k o n stitu t-
siya q ab u l q ilin d i. 1963 y il o k ty a b rd a g i s a y lo v la rd a P ak C hjon Xi
p re z id e n t etib say lan d i, u n in g sh u y ild a tu z ilg a n D e m o k ra tik re s
p u b lik a p a rtiy a si (M inchju konxvadan) y a n g id a n joriy etilg an b ir
p alata li p a rla m e n t say lo v la rid a g 'o lib chiqdi. P ak C hjon Xi m a m la
k a tn i 1979 y ilg a q a d a r b o sh q a rd i (u 1967 va 1971 y illa rd a Jan u b iy
K o re y an in g p re z id e n ti etib q a y ta say lan g an ).
P ak C h jo n Xi h u k m ro n lig i d a v ri q a ra m a -q a rs h i x a ra k te rg a
ega b o 'lg a n . Bir to m o n d a n , a y n a n u to m o n id a n "k o re y s iq tiso d iy
m o "jiz a sig a " olib k elg an m o d e rn iz a tsiy a la sh o 'tk a z ild i. 5 yillik ri
v ojlanish d a s tu rin i ishlab ch iq q an iq tiso d iy re ja lash tirish B yurosi
tu z ild i, b o s h q a ru v tizim i m a rk a z la sh tirild i, y irik xorijiy investitsi-
y a la r jalb etildi, te z k o r m a g istra l ta rm o g 'i q u rild i, S am su n g , X yon-
de, DEU, L aki G o ld sta r (LG) va sh u k ab i iq tiso d iy o 's is h d a loko-
112
V III B o b . B O 'L I N G A N K O R E Y A
m o tiv ro ln i o 'y n a g a n m o liy a v iy -sa n o a t k o rp o ra tsiy a la ri {cheboley)
u c h u n s h a ro it y aratild i. Iq tiso d iy rivo jlan ish strateg iy a si m a m la k a t
san o a tin i riv o jlan tirish va k o rey s m a h su lo tla rin i c h e t el b o zo rla ri-
ga ch iq arish m a q sa d id a xorijiy k a p ita lla rn i jalb e tish g a q a ra tilg a n
edi. A g a r 1960 y ild a Jan u b iy K oreya e k sp o rti xajm i 33 m ln.A Q S h
d o llarin i tash k il e tg a n b o 'lsa, 1979 yilga kelib b u k o 'rsa tk ic h 15
m lrd . d o lla rg a y etd i. 1972 y ild a n "y a n g i q ish lo q la r u c h u n h a ra k a t"
k en g a y d i (d a v la t h o k im iy a tin in g b a rc h a d a ra ja la rid a , c h e b o lla rd a
va h atto k i x u su siy k o rx o n a la rd a h a m u sh b u x a ra k a tg a y o rd a m b e
ru v c h i k o m ite tla r tu z ila b o sh lad i), b u h a ra k a t u m u m d a v la t h a ra -
k atig a ay la n d i va q ish lo q san o a ti va h a y o t d arajasi k o 'tirilish ig a
olib keldi.
6 0 -y illa rd a aso siy e'tib o r y u q o ri m alak a li ishchilar, m u ra k k a b
texnologiyai va k o 'p sa rf-x a ra ja t ta la b e tm a y d ig a n yengil san o a t-
ga q aratild i. 1970 y ild a n s o 'n g m etallu rg iy a, n e ft-g a z , kim yo, ke-
m aso zlik , q u rilish kabi sohalar, k ey in ro q esa av to m o b ilso z lik va
elek tro n ik a so h a la ri rivojlandi. 1960 y ild a Ja n u b iy K oreya YaMM
d arajasi kishi b o sh ig a 80 d o lla rn i tash k il e tu v c h i n o c h o r m a m la k a t
lar q a to rid a n , 1980 y ild a YaMM k o 'rsa tk ic h i kishi jo n b o sh ig a 1503
d o lla rg a k o 'ta rilg a n d in a m ik rivo jlan u v ch i in d u stria l m a m la k a tg a
ay lan d i. Y aM M ning o 'rta c h a yillik o 'sish i 9,2 foiz, b a 'z a n llf o iz -
gach a k o 'ta rilg a n . Iq tiso d iy o tn i q a y ta y o 'n a ltiris h va m u v affaq iy at-
g a e rish ish d a ta 'lim tizim id a g i islo h o tla r m u h im rol o 'y n a d i. 1965
y ild a Y aponiya b ila n m u n o s a b a tla r q a y ta tik lan d i, b u esa Jan u b iy
K oreya iq tiso d ig a k o 'p la b y a p o n in v estitsiy ala rin i va texnologiya-
sini jalb etdi.
B oshqa to m o n d a n , P ak C hjon Xi b o s h q a ru v i a v to rita r x a ra k te r
k asb etg an . 1972 yil 17 o k ty a b rd a u y an a p a rla m e n tn i ta rq a tib y u
b o rd i (u n in g o 'rn ig a m u sta q il d e p u ta tla rn i b irla sh tiru v c h i M illiy
k o n fe ren siy a tu z ila d i, u n in g 1/3 q ism i p re z id e n t to m o n id a n tay in -
langan), b a rc h a siyosiy p a rtiy a la r va h a r q a n d a y siyosiy faoliyat
taq iq lan d i. K o n stitu tsiy ag a tu z itish la r kiritild i, b u esa p re z id e n t-
ga m u tla q h o k im iy a tn i va u m rin in g o x irig ac h a q a y ta sa y la n ish
h u q u q in i b e rd i. M a m la k a td a a v to rita riz m g a v a b y u d je tn in g te n g
b o 'lin m a slig ig a q arsh i k u ra sh k u c h a y d i, u sh a fq a tsiz la rc h a bosti-
rildi. 1979 yilgi o m m a v iy n a m o y ish la r m u x o lif a t y etak c h ila ri Yun
Bo Son va K im Те Ju n (Jan u b iy K o re y an in g k elaja k d ag i p re z id e n ti)
V III B ob. B O 'L IN G A N K O R E Y A
1 1 3
larn in g ig 'v o y o 'li b ila n q am alish ig a va K im Yen S am n in g (Janubiy
K o re y an in g k elajak d ag i yan a b ir p re z id e n ti) d e p u ta tlik m a n d a ti
olib q o 'y ilish ig a olib keldi.
P ak C hjon Xi h a rb iy h o la t e 'lo n q ilish g a m a jb u r b o 'ld i, a m m o
1979 yil 26 o k ty a b rd a u Ja n u b iy K oreya MRBsi b o sh lig 'i to m o n id a n
o 'ld irild i. P re z id e n t v azifasini B osh v az ir C hxve G y u Xa bajardi,
u m a m la k a td a fa v q u lo d d a h o la tn i e 'lo n q ild i va d e k a b rd a M illiy
k o n fe ren siy a b irla sh g a n h o ld a m a m la k a t p re z id e n tin i say lad i. Bi
roq, am a ld a g i h o k im iy a t xavfsizlik xizm ati b o sh lig 'i, g e n e ra l C h o n
D u X v an n in g q o 'lid a edi.
~.i~
Eski h u k u m a t iste'fo sin i talab etish d a 'v o si b ilan h u k u m a tg a
q arsh i chiqishlar, d e m o k ra tiy a va k o n stitu tsiy a d a q ilin g a n o ld in g i
tu z a tish la rn i ra d etish b o 'y ic h a h a ra k a tla r to 'x ta m a d i. 1980 yil b a
h o rid a n a m o y ish la r to 'lq in i avj oldi. N a m o y ish c h ila r to m o n id a n
20 d a n o rtiq s h a h a rla r q a m ra b olin g an . 2 m a y d a S eu ld ag i n a m o
y ish g a 10 m in g talaba, 13 m a y d a - 50 m ing, 15 m a y d a - 100 m in g
talab a va 50 m in g sh a h a rlik chiqdi. 18 m a y d a K vanju s h a h rid a
yangi d ik ta tu ra g a q a rsh i ta la b a la r chiq ish lari, h u k u m a t q o 'sh in ig a
q a rsh i to 'q n a s h u v la r b o sh la n d i, 21 n a fa r talab a q u ro l o m b o rla ri va
d a v la t id o ra la rin i egallab olish d i. 26 m a y g a q a d a r sh a h a r a m a l
d a u la rn in g q o 'lid a b o 'ld i. 27 m a y d a sh a h a r h u k u m a t q o 'sh in la ri
to m o n id a n eg a lla n d i. T o 'p o lo n la r p a y tid a 154 n a fa r n am o y ish ch i
o 'ld irild i, 64 n afari b e d a ra k y o 'q o ld i, 3139 n afari y a ra la n d i va 503
n afari q a m o q q a olin d i. Bosim o 'tk a z is h o p eratsiy a sin i C h o n D u
X van b o sh q a rd i.
D a v la t id o ra la rin i to z a la sh b o sh la n d i, 172 ta n a s h r va 672 ta
n a sh riy o t y o p ild i, 57 m in g d a n o rtiq kishi q a m o q q a olin d i. 1980 yil
a v g u stid a C h o n D u X van p re z id e n t C hxve G y u Xani x iz m a t vazi-
fa sid a n c h e tla sh tird i. 27 a v g u s td a M illiy b ird a m lik k o n fe ren siy asi
u n i m a m la k a t p re z id e n ti etib tay in lad i. O k ty a b rd a k o n stitu tsiy a-
n in g y a n g i ta h riri q a b u l q ilindi. U n g a k o 'r a p re z id e n tlik saylovi
t o 'g 'r id a n - to 'g 'r i o 'tk a z ilm a y d ig a n , p re z id e n tlik vak o lati e sa 7
yillik m u d d a t qilib b e lg ila n a d ig a n b o 'ld i. S h u n in g d e k , C h o n D u
X van b o sh c h ilig id a y an g i h u k m ro n D e m o k ratik p a rtiy a tu zild i.
Yangi h u k u m a t b o sh q a ru v n in g d ik ta to rlik tartib in i saq lab qo l
di. N a tija d a ta la b a la r va ish c h ila m in g m a m la k a tn i d e m o k ra tla sh -
tirish va p re z id e n tlik sa y lo v in in g to 'g 'r id a n - to 'g 'r i o 'tk a z ilish in i
1 1 4
V III B ob. B O 'L IN G A N K O R E Y A
talab q ilu v ch i chiqish lari to 'x ta m a d i, o q ib a td a C h o n D u X van y o n
b e rish g a m ajb u r b o 'ld i. 1987 y il o k ty a b rid a g i u m u m x a lq referen -
d u m id a y an g i ta h rird a g i k o n stitu tsiy a q a b u l q ilin d i. U n g a k o 'ra,
p re z id e n tlik say lo v i to 'g 'r id a n - to 'g 'r i o 'tk a z ila d ig a n b o 'ld i va p re
zid e n tlik v ak o lati 5 yil m u d d a t etib b elg ilan d i, s o 'z va fikr erk in -
ligi, k a sa b a u y u s h m a la r tu z ish va n a m o y ish la r o 'tk a z ish h u q u q i
m u sta h k a m la n ib , p re z id e n tn in g p a rla m e n tn i ta rq a tib y u b o rish i
va fa v q u lo d d a h o la t k iritish i ta q iq la n d i. K o n stitu tsio n su d tu zild i.
M a m la k a td a yangi siyosiy p a rtiy a la r tu z ila b o sh lan d i. P arlam e n t
say lo v la rid a (1988 yil ap rel) b irin ch i m a rta m u x o lif k u c h la r g 'a la b a
q o zo n ish d i. E ndi b itta p a rtiy a d ik ta tu ra s i a m a l q ilm a y qoldi. Le
kin, h u k m ro n p a rtiy a p re z id e n tlik k u rsisin i saq lab qo la oldi. 1987
yilgi p re z id e n tlik sa y lo v la rid a m u x o lif p a rtiy a la r n o m z o d la ri (Kim
Те Jun, K im Yon S am i K im C hjon Pxil) o 'rta s id a g i p a rc h a la n ish la r
tufayli, h a rb iy d o ira vakili va p a rtiy a b o sh lig 'i so b iq g e n e ra l Ro
D e U g 'a la b a g a erish d i. H u k u m a tn in g m u x o lif p a rtiy a la r b ilan
h a m k o rlig i b o sh la n d i, k o 'p la b siyosiy m a h b u s la r o zo d etild i, OAV
erk in la sh d i, o ld in g i tu z u m la r jinoyati o 'rg a n ila b o sh lad i. Bu d av r-
n in g m a m la k a t tarix id ag i e n g m u h im v o q e a la ri Ja n u b iy K o rey a
n in g b u tu n d u n y o g a ta n ilish ig a sab a b b o 'lg a n 1988 yilgi O lim p iy a
o 'y in larid ir. SSSR, Xitoy va S h arq iy Y evropa m a m la k a tla ri b ilan
d ip lo m a tik m u n o s a b a tla r o 'rn a tild i. 1991 yil 17 s e n ty a b rd a esa K o
reya R esp u b lik asi (KXDR b ila n b irg a) BM Tga a 'z o b o 'ld i.
1992 yilgi sa y lo v la rd a g i g 'a la b a s i b ila n A d o la t lib e ra l-
d e m o k ra tik p a rtiy a si yetak ch isi K im Yen Sam Ja n u b iy K o rey ad a
h a rb iy d o ira la rn in g u z o q yillik b o s h q a ru v d a v rig a b a rh a m b e r
di. O ld in g i tu z u m n in g k ird ik o rla ri fosh etildi. Sobiq p re z id e n t-
lar C h o n D u X van va Ro D e U q a m o q q a olinib, u s tid a n jin o iy ish
q o 'z g 'a tild i. U lar p o ra o lg a n lik d a ay b lan d ilar. C h o n D u Xvan
esa d a v la t to 'n ta ris h i p a y tid a y o q K vanju ah o lisi to m o n id a n otib
ta sh la n d i. C h o n D u X van o 'lim jazo sig a h u k m etildi, Ro D e U esa
22,5 yil m u d d a tg a o z o d lik d a n m a h ru m etildi. K eyin ch alik C h o n
D u X v an n in g h u k m i q ay ta к о 'rib chiqilib, u m rb o d q a m o q jazosi
b ilan alm ash tirild i, R o D e U esa 17 yilga q am ald i. K o rru p siy a g a
q arsh i o m m a v iy k u ra s h b o sh la n d i. S iyosatchilar, a m a ld o rla r, h ar-
biylar, p ro fe sso rla r v a m a d a n iy a t x o d im la rin in g m oliy av iy ahv o -
li to 'g 'r is id a m a 'lu m o tla r c h o p etila b o sh lad i. K o 'p ch ilig i ish d a n
V III B ob. B O 'L IN G A N K O R E Y A
1 1 5
b o 's h a s h to 'g 'r is id a ariz a b e rish g a m ajb u r b o 'lish d i y o k i k u z a tu v
o stid a b o 'lib , o q ib a td a q a m o q q a o lin ish d i. M oliyaviy firib g arlik k a
K im Yon S am n in g oila a 'z o la ri h a m a ra la sh g a n b o 'lib chiqdi.
1997 y ild a p re z id e n tlik say lo v la rid a m u x o lif p a rtiy a y etak c
hisi, d e m o k ra tik islo h o tla rn in g tan iq li k u ra sh ch isi, b ir n ec h a b o r
h a rb iy la r x u n ta si ta 'q ib ig a u c h ra g a n K im Те Ju n g 'a la b a q o zo n d i.
1997 y il o x irid a m a m la k a t O siy o n in g b ir q a to r m a m la k a tla ri q ato-
ri m o liy a v iy -iq tiso d iy in q iro z o stid a qoldi. U ni y en g ib o 'tis h K im
Те Ju n m a 'm u riy a ti fa o liy atin in g m u h im y o 'n a lish i b o 'ld i. J a n u
biy K orey an in g m u ro ja a tig a k o 'ra , Jah o n v a ly u ta fo n d i va b o sh q a
ta sh k ilo tla r u n g a 50 m lrd . d o lla rd a n o rtiq ro q k re d it ajra td i, u qisq a
v a q t ich id a u zild i. Biroq, fa q atg in a x alq aro y o rd a m b ila n g in a inqi-
ro z n i y en g ib o 'tis h n in g iloji b o 'lm a d i. Bu o 'r in d a k o re y sla rn in g fi-
d o k o ro n a m e h n a ti va u la rn in g v a ta n p a rv a rlig i m u h im ro l o 'y n a d i,
u la r h u k u m a tn in g iq tiso d iy o tn ita rtib g a solish u c h u n d a v la tg a o ltin
va k u m u s h la rn i a rz o n n a rx la rd a so tish h a q id a g i ch a q iriq la rig a lab-
b ay d eb jav o b b erish d i.
Kim Те Ju n S h im o liy K o reyaga n isb a ta n m u n o sa b a tla rn i tar-
tibga so lish g a q a ra tilg a n "o fto b tafti" siy o satin i olib b o rd i. S h im o
liy K o reyaga g u m a n ita r y o rd a m k o 'rsa tild i, K im g an san to g 'id a
(KXDR) e rk in tu ristik zo n a y aratild i, ajralib q o lg an o ilalar o 'rta s id a
u c h ra s h u v la r tash k il etild i, ikki m a m la k a t te m ir y o 'lla rin i b irla sh
tirish ishlari b o sh lab y u b o rild i va h.k. 2000 y iln in g 13-15 iy u n id a
P x en y an s h a h rid a Ja n u b iy K oreya p re z id e n ti K im Те Ju n v a S h im o
liy K oreya ra h b a ri K im C h en Ir o 'rta s id a tarix iy u c h ra s h u v b o 'lib
o 'td i. 2000 y iln in g n o y a b rid a K im Те Ju n g a tin ch lik u c h u n N obel
m u k o fo ti to p sh irild i.
2002 yilgi p re z id e n tlik say lo v la rid a K oreya R esp u b lik asi p re z i
d e n ti etib N o M u Xyon, 2007 y ild a - Li M yon Bak, 2012 y il d e k a b r
d a e sa - P ak K in Xe say lan d i, u b irin ch i a y o l-p r e z id e n t (Pak C hjon
X ining qizi) h iso b lan ad i.
H o z irg i p a y td a Ja n u b iy K oreya d u n y o n in g y irik iq tiso d iy klu-
bi (G -20) a'zo sid ir. 1996 y ild a n m a m la k a t Iq tiso d iy h a m k o rlik va
ta ra q q iy o t tash k ilo ti a 'z o si (IHTT). 1962 y ild a n 2011 yilga q a d a r
Ja n u b iy K o re y an in g YalM 2,3 m lrd . d o lla rd a n 1,5 trln. d o lla rg a c h a
o 's d i (d u n y o d a 1 2 -o 'rin d a ), YaMM esa ah o li b o sh ig a - 87 d o lla r
d a n 31,7 m in g d o lla rg a k o 'ta rild i. M am lak a t Y alM ning u m u m iy
1 1 6
V III B ob. B O 'L IN G A N K O R E Y A
h a jm id a n ilm iy ta d q iq o tla rn i m o liy a la sh tirish , iste'm o l elek tro n i-
kasi va xo tira ch ip larin i ish lab c h iq a rish b o 'y ic h a d u n y o d a yetakc-
hi o 'rin la rd a , k e m a ish lab ch iq arish b o 'y ic h a 2 - o 'rin d a , av to m o b il
ish lab ch iq arish b o 'y ic h a 5 -o 'rin d a , to 'q im a c h ilik m a h su lo tla ri ish
lab ch iq arish b o 'y ic h a 7 -o 'rin d a va h.k. Ja n u b iy K oreya ikki m a r
ta X alqaro k o 'rg a z m a o 'tk a z ila d ig a n joy sifa tid a (EKSPO, 1993 va
2012 yy.) ta n la n g a n , O lim p iy a d a o 'y in la ri (1988 va 2018 yy.), fut-
bo l b o 'y ic h a ja h o n c h e m p io n a ti (2002 y ild a Y aponiya b ila n b irg a)
o 'tk a z ilg a n , u n in g vakili P an G i M u n n in g esa BMT Bosh kotibi etib
say lan g a n lig i h a m e'tib o rli holat.
Ja n u b iy K o re y a n in g h o z irg i im ijin in g e n g m u h im q ism i " k o
reys to 'lq in i" yoki x allyu d e b n o m la n u v c h i k o re y s m a d a n iy a ti-
n in g b u tu n d u n y o g a y o y ilish i h iso b la n a d i. Ju m la d a n , m a s h h u r-
likka e rish g a n "Q ish so n a ta si" , " S a ro y ja v o h iri" va sh u k ab i q a to r
b o sh q a k o re y s seria lla rid ir. K oreys re jissy o rlari (K im Ki D u k , Pon
C h ju n Xo, Li C hjon Xyan, C h en C hji Yan, S on Xe Son) yetak ch i
x a lq a ro k in o fe stiv a lla rd a n u fu z li m u k o fo tla rn i q o 'lg a k iritish d i.
K oreys e s tra d a q o 'sh iq c h ila ri esa d u n y o g a m a s h h u r b o 'la b o sh la
di. J u m la d a n , PSY ning " G a n g n a m sty le" (2012 y.) k lip i You T ube
tarix id a g i e n g k o 'p k o 'rilg a n k lip g a a y la n d i (u n i 1 m lrd . d a n o rtiq
kish i to m o sh a q ilg an ) va b ir n ec h a m a rta G in n e sn in g re k o rd la r
k ito b ig a kirib u lg u rd i.
Do'stlaringiz bilan baham: |