K o rey a n in g b o s ib o lin is h i.
1909 yil y o z id a n 1910 y iln in g yozi-
M u sta m la k a c h ilik davri
ga q a d a r Y aponiya K oreyani bosib
(1910 -1 9 4 5 y y .)
olishga q aratilg a n q a to r tad b irlar-
ni am a lg a oshirdi. K oreys su d i ta r
q atib y u b o rild i, u la rn in g o 'm in i y a p o n su d la ri eg alladi; politsiy ag a
n isb atan h a m x u d d i sh u n d a y u su l q o 'llan ild i. K oreyaga k o 'ch ib
o 'tg a n y a p o n la rn in g soni keskin k o 'p a y d i - 1908 y ild a 12 m in g d a n
1910 yil o x irlarigacha 210 m in g n afarg a qadar. 1909 yil 4 d e k a b rd a
Y aponiya tara fd o rlari tashkiloti - "Ilch in x v e" raisi Li Yon G u im p e-
ra to rg a va h u k u m a tg a h a m d a y a p o n b o sh re z id e n tig a K o rey an in g
Y aponiyaga q o 'sh ilish i to 'g 'risid a g i iltim o sn o m a b ilan m u ro ja a t qil
di, b u k o 'p la b s h a h a rla rd a m itin g larg a sab a b b o 'ld i. Q o lav ersa, b u
v aziyat p a rtiz a n lik o try ad la ri h a ra k a tla ri fao llash ish ig a olib keldi,
m a m la k a t b o 'y lab d e h q o n la r va sh a h a rlik la rn in g chiq ish lari bo 'lib
o 'td i. K oreyadagi y a p o n h u k u m a ti g 'a la y o n la r o 'c h o q la rig a b arch a
k u ch larin i tash lash g a m ajb u r b o 'ld i. N o ro z ilik lar b u tu n m a m la k a t
b o 'y la b k en g ay ib b o ra y o tg a n in i k o 'rg a n yangi b osh re z id e n t Sone
A raske, key in ch alik esa y a p o n h u k u m a ti Y aponiyaning K oreyani
q o 'sh ib olish rejasi y o 'q lig in i e 'lo n qildi.
V II Bob. M U S T A M L A K A D A V R I. K O R E Y A U R U S H I V A K O R E Y A N IN G B O 'L IN IS H I
1 0 3
1910 y ilning b a h o rid a Sone A raske sobiq h arb iy v az ir T erauti M a-
satake bilan alm ashtirildi. K oreyaga yangi q o 'sh in va jan d arm eriy a
kela bosh lad i. "ly b y o n " o try ad la rig a q arshi jazo operatsiyalari k uc
haydi, k oreys ijtim oiy tashkilotlari yopildi. K oreyaning ichkarisida
ham , u n in g tash q arisid a h a m koreys v atan p a rv arla ri d u n y o n in g yi
rik d av latlari e'tiborini m am lak at b osqiniga q aratish g a h a ra k a t qildi,
am m o A ngliya va A Q Sh Y aponiyaning K oreyadagi p ro tek to ra tin i
q o 'lla b -q u w a tla d i..
1910 yil 22 av g u std a Koreya kuchli bosim ostida im zolagan, bosib
olish to'g 'risid ag i shartn o m ag a ko'ra, o 'z suverenitetini y o 'q o td i va
Y aponiyaning g en e ral-g u b e m a to rlik ko 'rin ish id ag i m ustam lakasiga
aylandi. M am lakatda b o sh q aru v n in g h arbiy-politsiya idora usuli ki-
ritildi. Y aponlar tom o n id an tuzilgan qatag'onlik ap p a rati - m u n taza m
qo'sh in va jandarm eriya, su d la r va qam oqxonalar m avjudligi - ularga
m am lak atn in g tabiiy resurslarini talon-taroj qilish va koreys xalqi bi
lan shafqatsizlarcha m u n o sab atd a bo'lish im konini berildi.
K oreya Y aponiyaning x om ashyo va o z iq -o v q a t bazasig a aylandi.
K oreya sanoati y ap o n lar q o 'lig a berilgan edi, u la r o 'rm o n va tab i
iy re su rsla rd a n h a m d a m u h im b aliq ovlash u ch a stk a larid an tan h o
foyd alan ish h u q u q in i oldi. K o 'p lab iste'm ol m ah su lo tlarin i so tish d a
g e n e ra l-g u b e m a to r m onopoliyasi o 'm a tild i. "Yer islohoti" vositasi-
d a g e n e ra l-g u b e rn a to r q o 'l o stid a m a m lak atn in g h a y d a la d ig a n yer-
larin in g 40 fo izito 'p lan d i. 70 fo izd a n ortiq q ishloq xo'jaligi m ah su -
lotlari Y aponiyaga olib ketildi. Y erning ijara to 'lo v i h o siln in g 50-70
foizga yetdi, u z o q m u d d a tli q arzlar esa 60-70 foizni tashkil etdi. 52
d a n ortiq so liq la m in g joriy etilishi n atijasida o d a m la m in g oxirgi
bu y u m larig ac h a tortib olindi. D ehq o n lar o 'z chek y e rla rid a n h am
m a h ru m bo'ldilar.
A lbatta, m u sta m la k a h u k u m a tn in g m a q sa d i k o re y sla rn in g
o 'z lig in i an g lash in i tu g a tis h d a n ib o rat b o 'lg a n . K o reyslar o 'z ta ri
xi va o na tillarini u n u tis h g a m a jb u r q ilindi. N a fa q a t siyosiy, balki
ilmiy, adabiy, s p o rt va b o sh q a s o h a la rd a h a m k o re y s u y u sh m a la ri
tu z ish taq iq lan d i. K oreys teatrla ri, m u z e y la ri y o p ib q o 'y ild i, m il
liy b ay ram lar, raq slar, m u siq a, m illiy kiy im kiyish, k o re y s tilid ag i
a d a b iy o tla m i ch o p etish ta q iq la n d i. K oreys tarixi va geografiy asig a
o id y u z m in g lab k ito b la r yoqib y u b o rild i. S h u n in g d e k , k o rey s tili,
a d a b iy o ti va o 'tm is h d a g i m illiy q a h ra m o n la r b iografiyasi m a v ju d
b o 'lg a n k ito b la r taq iq lan d i. K oreys tili esa m a k ta b la rd a "xorijiy"
104
V II Bob. M U S T A M L A K A D A V R I. K O R E Y A U R U S H I V A K O R E Y A N IN G B O 'L IN IS H I
d eb e'lo n q ilindi. R asm iy til y a p o n tili b o 'ld i. M a k ta b la rd a d a rs la r
h a m y a p o n tilid a olib borildi. Y apon tili o n a tili sifa tid a o 'q itild i.
V atan tarix i esa Y aponiya tarix ig a ay lan tirild i.
K o rey slar b o sh q a rish h u q u q ig a eg a b o 'lm a g a n q a to r lav o zim lar
ro 'y x ati b o 'lg a n . 1912 y ild a n 1918 yilg ach a m a h k u m e tilg a n la r soni
52 m in g ta d a n 142 m in g ta g a c h a y etgan.
K oreya b o sq in i va m u sta m la k a c h ilik zu lm i m illiy -o z o d lik ha-
ra k a tin in g tu rli xil sh a k lla rin i k eltirib ch iq ard i. Y aponlarga q arsh i
c h iq ish la rn in g o 'sish ig a R ossiy ad ag i 1917 yilgi O k ty a b r v o q ea la ri
o 'z in in g S harq x alqlari o 'z m illat ta q d irin i o 'z i b elg ilash i va m u sta -
qil tara q q iy o ti b o ra sid a g i g 'o y a la ri bilan, R ossiya U z o q S h arq id ag i
k o rey s o try a d la rin in g b o sq in ch ilarg a (sh u ju m la d a n , y ap o n larg a)
q a rsh i q u ro lli k u ra sh i, ro ssiy alik k o rey s in q ilo b c h ila rin in g K oreya
aholisi o ra sid a y a p o n la rg a q a rsh i v araq a va g a z e ta la rn i ta rq a tish i
h a m d a A Q Sh K o n g re ssin in g p re z id e n t V. V ilsonga y u b o rg a n m u s-
tam lak ac h ilik k a q arsh i y o 'n a lish d a g i 14 b a n d d a n ib o rat m u ro jaa ti
k ab ilar k atta ta'sir k o 'rsa td i.
1918 y ild a ch e g ara ra y o n la rd a p a rtiz a n lik h a ra k a ti k u c h a y d i,
k o rx o n a la rd a 50 m a rta ish ta sh la sh ro 'y b erd i, tin im siz d e h q o n la r
q o 'z g 'o lo n la ri b o 'lib tu rd i. 1918 y iln in g n o y a b rid a M an ju riy ad a g i
k o rey s e m ig ra n tla ri g u ru h i "K o rey a m u staq illig i D ek la ratsiy asi"n i
n a s h r qildi, u y a p o n m u sta m la k a c h ilig ig a q arsh i x alq aro q arsh ilik -
ni va b o sib olish to 'g 'ris id a g i s h a rtn o m a n i b ek o r q ilish g a ch aq ird i.
1919 yil fe v rald a T okiodagi k o re y s ta la b a la ri ta y y o rla g a n M u sta
qillik D ek la ratsiy asi d u n y o y u z in i k o 'rd i va b u hujjat Y aponiya h u
k u m ati, d ip lo m a tla r, g az eta va ju rn a lla rg a y u b o rild i.
M art oyidagi n am o y ish lar y ap o n larg a qarshi h a ra k a tla m in g eng
y u q o ri cho'qqisi bo 'ld i. 1919 y iln in g 1 m a rtid a d in iy x izm atchilar
g u ru h i, ziyolilar vakillari va 33 k ish id a n ib o rat b o sh q a q atlam lar
yangi M ustaqillik D ek laratsiyasini im zoladilar. D eklaratsiya y ap o n
politsiyasiga topshirildi, keyinchalik esa S euldagi "T abiat" p a rk id a
k o 'p m in g kishilik m itin g d a o 'q ib eshittirildi. Ikki k u n d a v o m id a b u
tu n K oreya b o 'y lab y ap o n larg a q arsh i chiqishlar va ish tash lash lar
avj oldi, politsiya va arm iya bilan to 'q n a sh u v la r bo 'lib o 'td i. M art
k u n la rid a K oreyaning b archa p ro v in siy alarid a, y a'n i 218 uyezdi-
d a n 211 tasini q o 'z g 'o lo n q am ra b oldi, 1500 d a n o rtiq n am o y ish
va ch iqishlarda 2 m In .d an o rtiq kishi qatn ash d i. Yapon h okim iyati
qo 'z g 'o lo n ch ila rn i bo stirish u c h u n politsiya, jan d arm eriy a va m u n -
V II B ob. M U S T A M L A K A D A V R I. K O R E Y A U R U S H I V A K O R E Y A N IN G B O 'L IN IS H I
1 0 5
tazam q o 'sh in n in y u b o rd i. 7500 d an o rtiq kishi o 'ld irild i, 16000 m ing
o d a m y aralan d i va 47000 atrofidagi fu q aro q am o q q a tash lan d i.
M artdagi q o 'z g 'o lo n koreys d iasporalarini h a m m ustaqillik u ch u n
kurash g a u n d a d i. 1919 yil 17 m a rtd a N ik o lsk -U ssu riy sk d a tuzilgan
Koreya m illiy kengashi, Koreya m ustaqilligi D eklaratsiyasini n ash r
etd i va o m m aviy n am oyishga to'pladi. 18 m a rtd a b u n d a y nam oyish
V ladivostokda ham bo'lib o'tdi. M anjuriyadagi m iting va nam oyish-
larda 600 m in g atrofidagi o m m a ishtirok etdi. Y aponiyaning o 'z id a
ishlovchi koreys ishchilarining h a m o m m aviy ish tashlashlar b oshlan
di. 1919 yil ap reld a S hanxaydagi em ig ran t g u ru h la r em igratsiyadagi
M uvaqqat h u k u m a tn i tuzdilar. U K onstitutsiyani tayyorladi, u n d a
m onarxiyadan voz kechilib, Koreya R espublika d eb e'lo n qilindi.
M anjuriyada m uvaffaqiyatli u ru s h h arakatlarini "Shim oliy arm iya
bosh q arm asi" ("P u n n o g u n chonso", k o m an d ir Kim C hva Chjin) va
"M ustaqillik arm iyasi" ("T onnipkun", k o m an d ir Xon Bom do) kabi
qo'zg'olonchi otry ad lar olib bordilar. 1920 yilda u sh b u otry ad lar Po-
n o d o n va C hxonsann qishloqlaridagi y ap o n qism larini taslim qildi.
M art q o 'z g 'o lo n id a n s o 'n g y a p o n h u k u m a ti ja n d a rm -p o litsiy a
b o sh q aru v in i " m a d a n iy b o sh q a ru v d a v ri" b ilan alm ash tirish g a
q aro r qildi. Ijtim oiy tash k ilo tla r - sport, ishchi, ilmiy, ad a b iy jam i-
yatlar tu zish g a ru x sat etildi. Lekin v atan p a rv arlik tashkilotlari av-
valg ilard ek q a ta g 'o n g a u ch rad i. R uxsat b erilg an g az e ta la r politsiya
sen z u rasi o stid a b o 'ld i. Bu v a q td a b ir necha o 'n la b y ap o n gazeta va
ju rn allari ch o p etildi. A slida " m a d a n iy b o sh q a ru v " K oreyani yapon-
la sh tirish n in g n iq o b lan g an shakli edi, xolos. K oreyaliklar b u n i ang-
lab y etish g an bo'lib, b u yangi chiqishlarga olib keldi.
1926 y iln in g iy u n id a, y a 'n i K oreyaning so 'n g g i im p erato ri
Sunchjon d afn etilgan k u n i talab alar n am o y ish i politsiya to m o n i
d a n tarq a tib yu b o rild i. 1929 yil 3 n o y a b rd a esa y ap o n larg a q arsh i
q o 'z g 'o lo n K vanju sh a h rid a avj oldi. T alab alam in g sh id d a tli chiqish-
lariga ah o lin in g b o sh q a qatlam lari h a m q o 'sh ilg a n bo'lib, q o 'z g 'o lo n
b u tu n K oreyani q a m ra b oldi. 1930 y ild a talab alar isy o n id a 194 o 'q u v
y u rtla ri q a tn ash g a n , ishtirokchilar soni esa 54 m in g k ish id a n o rtiq n i
tashkil etgan. U m u m a n olg an d a, 2 0 -y illard a ish ch ilam in g d oim iy
n am o y ish lari va ish tash lash lari h a m d a d e h q o n la r va ta la b a la m in g
chiqishlari q a y d etilgan. M ustam lak ach ilarg a q arsh i terro ristik h a ra
k a tla r h a m d a v o m etgan. Kim Ik San y a p o n g e n e ra l-g u b e rn a to rlig i
binosini, Kim S an O k esa politsiya uch astk asin i p o rtlatib y ubordi.
1 0 6
V II Bob. M U S T A M L A K A D A V R I. K O R E Y A U R U S H I V A K O R E Y A N IN G B O 'L IN IS H I
Sok C h ju d a sh a rq m u stam lak ach ilig i b o 'y ic h a b o sh q a rm a b o sh lig 'i
o 'ld irild i. 1932 yili esa Yun Bon Gil S han x ay d ag i y a p o n am ald o rlari
g u ru h i u stig a b o m b a uloqtirdi.
1931 yil Y aponiya M anjuriyaga b o stirib kirdi. B u n d an keyin Yapo
niya " m a n ju r-k o re y s m ajm u asin i" -O s iy o n in g keyingi istilosi u ch u n
p la tsd a rm tu zish g a kirishdi. "G eneral T anaka m e m o ra n d u m i" g a
k o 'ra (1927 y. 25 iyun), Y aponiyaning z a b t etilad ig an n ish o n i M anju
riya, Xitoy, M o 'g 'ilisto n , H in d isto n , M ark aziy O siyo, R ossiya U zoq
S harq va b archa T inch okean h av z alari b o 'lg an . Y aponiyaning reja-
sid a K oreya asosiy k o n tin en tal p la tsd a rm sifatida qaralib, m a m la
k a td a h arb iy ah a m iy a tg a ega b o 'lg a n korxonalar, yirik m etallurgiya,
kim yo za v o d la ri va elek tro stan siy alar qu rila bosh lad i. M ustam laika
san o a tlash tirish n o m in i o lg an k o n -r u d a ishlari va k o m m u n ik a tsiy a
tizim i rivojlantirildi.
1937 yilda X itoy-Y apon u ru sh i boshlandi. 1940 yilda G erm aniya,
Italiya va Yaponiya o 'rta sid a harbiy ittifoq to 'g 'risid a p a k t im zolanadi.
1941 yilning y ozida Yaponiya o 'z qo'shinini H indixitoyning janubiy
qism iga olib kiradi. 1941 yilning 7 noyab rid a y ap o n lar A m erika h a r
biy bazasi P yorl-X arbom i b o m b ard im o n qiladi. K eyin esa u lar Filip-
pin, G onkong, M alayziya, Indoneziya, Birm a va A vstraliyadan uzoq
b o 'lm ag an q ator orollam i zabt etdi. Y aponlar q o 'l o stid a 400 m ln. at
rofidagi aholiga ega b o 'lg an 10 m ln. k m 2 ga teng ju d a katta h u d u d
bo'lgan. B unday katta h u d u d u stid an n azo ratn i u sh lab turish u ch u n
yirik va ayni p a y td a sodiq ishchi va harbiy resurslar z a ru r edi. Shu
bois Yaponiya k oreyslarning o m m aviy ra v ish d a assim ilyatsiyalashis-
hi u c h u n barcha choralarni ko'rdi. 1937 yilda koreyslarga sintoizm
(yaponlarning dini) m ajburiy kiritildi va barcha jam oat joylarida faqat
y ap o n tilida so'zlashish to 'g 'risid a farm on chiqdi (k im d a-k im yapon
tilini bilm asa, tarjim on x izm atidan foydalanishi sh art edi). 1938 yilda
koreys tilini dastlab o 'rta m aktablarda, keyinchalik esa boshlang'ich
m aktablarda h am o'qitish taqiqlandi. 1940 yilda koreyscha familiya-
lam i yaponcha fam iliyalarga m ajburiy alm ashtirish kom paniyasi
boshlandi. Shu yili koreys tilida chiqadigan ikkita yirik gazeta "C h o
son ilbo" va "Tona ilbo" yopildi. 1942 y ild an esa b archa o 'q u v yurtlari-
d a o 'q u v ch ilar y ap o n tilida so'zlashishi, o'qishi va yozishlari sh art edi.
1939 y ild an k o rey slar Saxalin oroliga, Y aponiyaga va J a n u b i-
S harqiy O siyodagi y a p o n m u stam la k alarig a d astlab yollash asosi
da, keyinchalik esa m ajb u riy ishchi kuchi sifatid a y u b o rila boshladi.
V II Bob. M U S T A M L A K A D A V R I. K O R E Y A U R U S H I V A K O R E Y A N IN G B O 'L IN IS H I
1 0 7
Politsiya o try a d la ri k o rey s q ish lo q larid a m ax su s q u rsh o v la r u y u sh -
tirdi. 1942 y ild a koreys yoshlari h arb iy ta 'lim n i m a x su s joylarda
olishlari sh artlig i to 'g 'ris id a farm o n chiqdi (1943 y ild a 120 m ing
atro fid ag i k o rey slar y a p o n arm iy asid a x izm at q ilish u c h u n tayyor-
g a rlik d a n o 'tk azild i). 1944 y iln in g y a n v a rid a n b o sh lab arm iyaga
kollej o 'q u v c h ilari h a m chaqirila b o sh lan d i. Q izlar va y osh ayol
lar esa fro n tg a jo 'n atild i, u y erd a u larn i y ap o n so ld at va ofitserlari
sh ah v o n iy m a q sa d la rd a foydalaniluvchi q u lla rg a a y lan tirish d i (tu r
li m a 'lu m o tla rg a k o'ra, 140 m in g d a n 180 m in g n afarg a ch a koreys
ayollari b u n d a y ishlar q u rb o n ig a aylangan).
K oreys v atan p a rv arla rin in g b o sq in ch ilam in g o 'zboshim chaligi va
zu lm ig a q arshi k u ra sh i K oreyada va u n in g tash q arisid a h a m d avom
etdi. G archi ilgari M an ju riy ad a h a ra k a t qilgan p artiz an lik o tryadlari
2 0 - yillarda sovet U zoq S harqiga k etg an b o 'ls a -d a , 3 0 -y illam in g ik-
kinchi y arm id a Xitoy h u d u d id a koreys p artiz an lari h arak atlan ish n i
d av o m ettirgan, biro q u la r Xitoy K o m m unistik partiyasi to m o n id a n
tashkil etilgan p artiz an lik arm iyasi tarkibida b o 'lg an . 1937 yilning
iy u n id a Kim Ir Sen, b o 'lajak K XD Rning ra h b ari boshchiligida ko
reys p artiz an lari Koreya h u d u d id a g i Pochxonbo qishlog'iga y u rish
qiladi, u yerda u la r y ap o n m uassasalariga h u ju m u y u sh tirish ad i.
1940 yilda K oreya M u v aq q a th u k u m a tin in g m u staqillik arm iyasi ba-
za sid a T iklanish arm iyasi ("K vanbokkun") shakllangan. 1941 yilda
u Y aponiya va G erm aniyaga qarshi u ru sh e'lo n qiladi va X itoydagi,
H in d isto n va B irm adagi yapo n larg a q arsh i k u ra sh olib bo rad i. Ko
re y ad a m axfiy tashkilotlar tashkil etiladi, koreys ishchilari n afaq at
ish tashlashlarni, balki C |o'pom vchilikni h a m u y u sh tirad i. M asalan,
1942 yilda ishchilar C h ech ju d o d ag i y ap o n h a rb iy -h a v o b az asid a 4 ta
a n g a m i yoqib y u b o rg an , 70 ta atrofidagi sam olyotni, ikkita sistem a-
ni y o 'q qilgan va 140 d a n ortiq y ap o n u ch uvchilari va m exaniklarini
o 'ld irg an . 1943 y ild a X veryondagi k o 'm ir koni p o rtlatilg an va C hon-
ju d ag i h arb iy zav o d yoqib yuborilgan. Q o 'z g 'o lo n ch ilar y ap o n eshe-
lonini safd an chiqaradi, tra n sp o rt y o 'llarid a p o rtlash lar u y u sh tirad i.
Do'stlaringiz bilan baham: |