V. S. Xan Koreya tarixi обязательный экзем пляр


M o d d iy  va  m a 'n a v iy



Download 4,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet33/65
Sana31.07.2021
Hajmi4,06 Mb.
#134067
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   65
Bog'liq
Koreya tarixi

M o d d iy  va  m a 'n a v iy  
m a d a n iy a t
U ru sh la r  va  g 'a la y o n la rg a   q a ra m a s ­
d a n   K oryo  d a v rid a   ish lab   chiqarish, 
texnologiya,  fa n  va  m a d a n iy a t  soha-
sid a  m a 'lu m  b ir y u tu q la rg a  erishilgan.
M etallu rg iy a  rivojlangan:  a n 'a n a v iy   u ru s h   q u ro lla ri  b ila n  b irg a 
o 'q   o ta r  q u ro lla r  va  z a m b a ra k la r  ish lab   ch iq arilg a n .  XIV  a srn in g  
ikkinchi  y a rm id a n   o 'k - d o riis h la b   ch iq arish   y o 'lg a   q o 'y ilg a n .  Ke- 
m aso zlik   riv o jlan g an .  Q ish lo q   x o 'jalig id a y a n g i ek in   tu rla ri,  m asa- 
lan,  p a x ta  y e tish tirish  y o 'lg a  q o 'y ild i.
T exnologiya  va  m a d a n iy a td a   erish ilg a n   en g   m u h im   y u tu q la r- 
d a n  b iri  k itob  n a s h r  q ilish  b o 'ld i.  X-XH  a s rla rd a   k ito b la r k silo g ra- 
fiya  u s u lid a   ch o p   etilg an .  A y n an   b u   u s u ld a   6  m in g   jild d a n   ib o rat 
b u d d a v iy lik   s u tra la rid a n   "T edjan g y o n ",  4769  jild lik   "S o kchang- 
y o n "  su tra la ri m ajm u i va b o sh q a  h u jjatla r c h o p  etildi.  1996 y ild a  80 
m in g   ta x ta g a   y o z ilg a n   su tra   U N E S C O ning  jah o n   m a d a n iy a ti  d u r- 
d o n a la ri ro 'y x a tig a  k iritilg an .  K oryoda  m a s h h u r n e m is n o sh iri G u- 
te n b e rg d a n  ikki a s r av v al 1234 yili d u n y o d a  b irin ch i k o 'c h irilu v c h i 
m etall  sh rift  (bir  n e c h a   asr  av v al  X ito y d a  so p o l  sh rift  k a sh f  q ilin ­
g an )  k a sh f q ilindi.
A stronom iya,  m atem atik a,  geografiya,  farm akologiya rivojlandi. 
T abobatda ig n a  b ilan  d av o lash  u su li y u q o ri  d ara ja d a  tara q q iy  etdi.
K oryo d a v rid a  tarix iy  y iln o m a la r yo zild i, b u  y iln o m a la rd a n  b u - 
g u n g i  k u n g a c h a   K im   B u sik n in g   " S a m g u k   sagi"  ("U ch d a v la tn in g  
tarix iy   y o z u v la ri")  va  K im   Iry o n n in g   " S a m g u k   y u sa "   ("U ch  d a v ­
la tn in g  u n u tilg a n  k u n la ri" )  a sa rla ri y etib  kelgan.
A m aliy   ijod  h a q id a   g a p irg a n d a   v an  sa ro y la ri  (M an v o ld e)  va 
xilx o n alar  (van  K o n m in   va  u n in g   a y o lin in g   m aq b arasi),  b u d d a v iy  
h a y k a lc h a la r  (K v a n d o k d a g i  -   21,5  m etrli,  K im g a n sa n   to g 'id a g i  -  
1,5  m etrli, Tejo  ib o d a tx o n a sid a g i  -   10,9  m etrli), q im m a tb a h o   tosh- 
la rd a n   tu rli  b u y u m la r,  ch in n i  id ish la r  y asa lg a n lig in i  ay tib   o 'tish  
joiz.
Falsafiy  q a ra s h la rd a   b e sh   u n s u r   h a q id a g i  ta 'lim o t  d a v o m   etdi. 
"K oryo  ta rix i" d a   u   n a fa q a t  o la m  v a  k o in o tn in g   tu zilish i,  b alk i  ez- 
g u lik  va y o v u z lik n in g  sab a b i ta rz id a  tav siflan g an :  " O sm o n g a  b esh  
h a ra k a t,  y e rg a   esa  b e sh   u n s u r   xos.  In so n   h a y o ti  u la rn in g   o 'z a ro  
alo q asi  tu fay li  y a k u n la n a d i.  U lar  in so n n in g   b e sh ta   ichki  o rg a n la - 
rid a n   p a y d o   b o 'la d i  va  o 'z in i  b e sh ta   tash q i  k o 'rin is h d a   n a m o y o n  
qiladi. A g a r u la rg a  am a l qilinsa, b a rc h a si yaxshi b o 'la d i,  a g a r am al


6 6
V  B ob.  K O R Y O   D A V L A T I
q ilin m asa,  b u   y axshilikka  olib  k elm ay d i.  B irinchisi  -  yaxshi  belgi, 
ikkinchisi -  ez g u lik k a  v a 'd a  b e rm a slik ".
S h u n d a y   qilib,  in so n   to 'g 'ris id a g i  ta 'lim o t,  d u n y o n i  bilish, 
o d o b -a x lo q   to 'g 'r is id a g i  ta sa v v u rla rn i  o 'z id a   m u jassam lash tir- 
g a n  b esh   u n s u r  h a q id a g i  q a ra sh la r y a k u n iy   tizim li  x a ra k te rg a   ega 
b o 'lib ,  b u   ta 'lim o t  k o sm o g o n ik ,  g eo g rafik -fazo v iy ,  ram ziy,  sotsio- 
logik,  a n tro p o lo g ik ,  g n o seo lo g ik   va  e tik   k o 'rin is h la rd a   n a m o y o n  
b o 'lg a n . Bu  tizim  n a fa q a t d u n y o n i tav siflag an , balki  tah liliy  va bas- 
h o ra t q ilish  (geo m an tik )  fu n k siy an i h a m  b ajarg an .  M a z k u r tizim g a 
tu r li- tu m a n   ash y o lar,  y a 'n i  ta b ia tn in g   d a h sh a tli  k o 'rin is h la rid a n  
tortib,  m a k o n g a   ega  b o 'lg u n g a   q a d a r  so d ir  b o 'lg a n   tarix iy   voqea- 
lar h a m  k irg an .
K oryo  d a v rid a   k o n fu tsiy lik   va  b u d d a v iy lik   o ra sid a   o 'z a ro   ra- 
q o b a t  k u ch a y g an .  G archi,  b u   d a v r d a   b u d d a v iy lik   d a v la t  d in i 
b o 'ls a - d a ,  b u   d in   -   ax lo q iy   tarb iy a  m an b ai,  k o n fu tsiy lik   -   d a v la t 
b o s h q a ru v i  asosi  d ey ilg an .  Biroq,  b u d d a v iy lik   ib o d a tx o n a la ri  to ­
m o n id a n   y erla rn i  to rtib   o lish g a  q a ra tilg a n   n o ro z ilik la r  n atijasid a 
m a z k u r  d in n in g   m a 'n a v iy   m u x o liflari  b u tk u l  k o n fu tsiy lik ,  d ao t- 
sizm   va  y e re tik   se k ta la r  to m o n ig a   o 'tib   k etishi  h a m d a   d e h q o n la r 
g 'a la y o n la ri, tu rli g u ru h la r o ra sid a g i h o k im iy a t u c h u n  k u ra sh  n a ti­
jasid a h u k m d o r  su lo la rn in g  a lm a sh in ish i  b ilan  y a k u n  to p ish i  ham  
g 'o y a v iy  ta 'lim o tla r y u n a lis h in in g  k o n fu tsiy lik k a  q a ra tilish ig a  olib 
kelgan.
K o re y ad a  n e o k o n fu tsiy lik k a   oid   q a ra s h la rn in g   d a stla b k i  vakili 
A n   Xyan  (1243-1306)  b o 'lib ,  u   X ito y d an   C h ju   S ining  n e o k o n fu t­
siylikka  oid   q a ra sh la rin i  olib  k elgan.  K o rey ad a  n e o k o n fu tsiy lik  
2  ta   y o 'n a lish g a   b o 'lin g a n :  b irin ch i  y o 'n a lis h   -   sallimxakpxa  (to g ' 
va  o 'rm o n la r  m ak tab i)  b o 'lib ,  b u   m a k ta b n in g  y irik   v ak illari  Li  Sek 
(1328-1396) va  C h o n   M on C hju  (1337-1392)lar b o 'lish g a n .
Li Sek b u d d a v iy  ib o d a tx o n a la r boy lig in i ta n q id  q ilgan. S h u n in g ­
dek ,  u n i  b u d d a v iy lik   siyosiy  in s titu t  sifa tid a   q a n o a tla n tirm a g a n . 
B u d d a v iy lik n in g  n a z a riy  aso slarig a  to 'x ta lg a n d a , u  B u d d a  va k on- 
fu tsiy lik n in g  ilk sa rc h a sh m a si va ta 'lim o tla r m a q sa d i u m u m iy  d eb 
b a h o   b e rg a n .  U n in g   fikricha,  b u   h o la tn i  b u d d a v iy lik n in g   " o 'z in i 
a n g la sh "   va  k o n fu tsiy lik n in g  " o 'z lik n i ta k o m illa sh tirish i" d a  k u z a - 
tish  m u m k in .
C h o n  M on C h ju  esa b u d d a v iy lik n i siyosiy n u q ta i n a z a rd a n  tan-


V   B ob.  K O R Y O  D A V L A T I
6 7
qid   q ilish  b ila n   ch e g a ra la n ib   q o lm a sd a n ,  b alk i b u d d a v iy lik  y o 'lin i 
h a m   s h u b h a   o stig a  oldi.  U n in g   fikricha,  ru h iy   k a m o lo tg a   erish ish  
u c h u n   fa q a t  o d a m la r d a n   v a  o 'z   o ila sid a n   a jra lg a n   h o ld  a  g 'o r d a  
yash ab , o 'sim lik  m a h su lo tla rin ig in a  y ey ish n in g  z a ru ra ti y o 'q . K on­
fu tsiy lik   y o 'li  b u   h a r  b ir  in so n   u c h u n   erish ish i  m u m k in   b o 'lg a n  
m u k a m m a l y o 'l h iso b lan ad i.
Li Sek va C h o n  M on C h ju la r m o " ta d il islo h o tc h ilik  y o 'lid a n  b o ­
rib,  y irik  y e r e g a la ri y e rla rin i e g a lla sh g a  q arsh i  chiqadilar.
Ikkinchi  y o 'n a lis h   ta ra fd o rla ri 
-   kvanxakpxalar  b o 'lib ,  b u  
y o 'n a lis h n in g   y irik   n a m o y o n d a la ri  C h o n   D o  C h o n   (taxallusi  Sam- 
bon,  1337-1398)  va  K von  G in   (1352-1409)lar  b u d d a v iy lik n i  k e n g  
m iq y o sd a  k esk in   ta n q id   qiladilar.
C h o n   D o  C h o n   a b a d iy lik   va  jo n n in g   b o sh q a g a   o 'tish i  b ilan  
b o g 'liq   b u d d a v iy lik   q a ra sh la rin i  ta n q id   qildi.  U  jo n n i  in so n   b ilan  
b o g 'la b   tah lil  qildi  va  o d a m  b o rk i  u n in g  joni bor,  a g a r u   v afo t etsa, 
u  b ilan   b irg a   joni  h a m   y o 'q   b o 'la d i,  d ey a  ta 'rifla g a n .F a y la su f  in- 
so n la rn i u c h  g u ru h g a  b o 'lg a n :  aqllilar,  k o m illa r  v a o lo m o n .  Inson- 
la r  ta b ia ta n   e z g u   ish la r  qiladi,  lek in   b a rib ir y o m o n  a m a lla rn i  h am  
bajarad i,  m a sa la n ,  o 'g 'rilik   qiladi.  C h o n   D o  C h o n  b u n in g   sab a b in i 
"o ch lik  v a s o v u q lik "d a ,  sh u n in g d e k ,  "ax lo q "  m e 'y o ri  kabi  ijtim oiy 
k o 'rin is h la rd a   k o 'ra d i.  M u ta fa k k irn in g   fikricha,  d a v la t  b o s h q a ru ­
v id a  h u k m d o r p o d s h o lik   tash v ish lari  b ila n  b a n d   b o 'lib ,  d ab d a b a li 
h a y o t  k ech irm aslig i,  b alk i  o d d iy   av o m   x a lq n in g  h a y o tid a n   xabar- 
d o r b o 'lis h i va o d a m la r h a y o tin in g  m a z m u n i b o 'lg a n  d e h q o n c h ilik  
m a sh a q q a tla rin i  his  qilishi  lozim .  C h o n   D o  C h o n   x a lq n in g   qash- 
sh o q lig in i  b o y la rn in g   ish y o q m a slig id a   d e b  b ila d i  va  b u   h o la t  u n i 
h a y ra tg a   soladi:  "B ir  kish i  y e rg a   ish lo v   b erib,  ikk in ch isin i  b o q ad i. 
Boy  o d a m   k u n d a n -  k u n g a   boyib,  k a m b a g 'a l  esa  q a sh sh o q la sh a v - 
e ra d i.  O d a m la r  sh u   d a ra ja g a   b o ra d ik i,  y a sh a sh   u c h u n   im k o n iy at-
lari  b o 'lm a s d a n   dali  d e v o n a g a   a y la n a d i 
 
Q a y g 'u L .  Y ovuzlik
q a n d a y  e k a n lig in i tu s h u n tir is h  u c h u n  s o 'z  y e tm a y d i" .


6 8

Download 4,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   65




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish