O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Sarazm  90  ga  maydonni  egallagan,  10  ta  tepalikdan  iborat  yodgorlikdir.  Sarazm  I  eneolit 
davriga  oid  bo’lib,  bu  erdan  topilgan  idishlarda  qora  va  qizil  bo’yoqlarda  ishlangan  geometrik 
shakllar mavjud. 
Yana bir eneolit va bronza davriga oid bo’lgan yodgorlik qoldiqlari Zamonbobo madaniyati 
nomi  bilan  mashhur.  Arxeolog  Ya.G’ulomov  1950  yil  qadimgi  qabriston  qoldiqlarini  topib, 
o’rganadi.  
Markaziy  Osiyoda  eneolit  yodgorliklari  Turkmaniston  hududlarida  yaxshi  o’rganilgan. 
Turkmanistonda eneolit 3 bosqichga bo’lib o’rganiladi: 
1. Ilk eneolit (Anov I, Nomozgoh I makonlari). 
2. Rivojlangan eneolit (Anov II, Nomozgoh II). 
3. So’nggi eneolit (Nomozgoh III). 
Turkmaniston  eneolit  makonlaridan  tosh  qurollar  (o’roq  va  pichoq  qadamalar,  qirg’ichlar, 
sopol  idishlar  geometrik  shakllar  bilan  naqshlangan)  topib  o’rganilgan.  Bu  davr  makonlarida  uy 
joylar  paxsa  yoki  g’ishtdan,  dumaloq  va  to’g’ri  to’rtburchak  shaklida  qurilgan.  Inshootlarning 
o’rtasida markaziy o’choq bo’lgan. U diniy marosimlar o’tkazish va e’tiqod joyi vazifasini o’tagan. 
Dehqonchilik  bilan  shug’ullanuvchi  qabilalar  yerga,  quyoshga,  suvga,  hosildorlikka  sig’inishgan. 

---

Murdani ko’mishda urug’ a’zolarining saganalari paydo bo’lgan. Murdaning yoniga sopol idishlar, 
mehnat  qurollari  va  zeb-ziynat  buyumlari  qo’yilgan.  Eneolitda  ibtidoiy  diniy  tasavvur  –  totemizm 
hayvonlar haykallarini tarqalishida ko’zga tashlanadi.  
Kavkazortining eneolit davriga oid ilk dehqonchilik manzilgohlari mil. avv. VI ming yillikning 
oxiri – IV ming yillik boshlari bilan davrlashtiriladi, ammo bu yerdagi birorta manzilgoh to’liq ochib 
o’rganilmagan.  Ular  orasida  Kyultepa  (Ozarbayjondagi  Naxichevan  yaqinida),  Shulaverisgora 
(Gruziya), Texut (Armaniston) va boshqalar.  
1-2  ga  maydonga  ega  manzilgohlarda  paxsadan  yoki  xom  g’ishtdan  qilingan,  markazida 
o’chog’i bo’lgan aylana shaklidagi bir xonali uylar bo’lgan. Unda kichik bir oila yashagan. Umumiy 
holda  olganda  30-40  uylar  o’zaro  birlashib  mahallachani  hosil  qilgan  va  undagi  aholi  120-150 
kishini  tashkil  etgan.  Tadqiqotlar  jarayonida  tosh,  shox  va  suyakdan  qilingan  qurollar  topilgan.