Abuzalova M



Download 1,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet89/186
Sana31.07.2021
Hajmi1,77 Mb.
#133428
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   186
Bog'liq
tilshunoslikka kirish

 
 
Mavzu bo`yicha tayanch tushunchalar: 
 
Morfologiya  va  sintaksisning  dialektik  birligi,  [WPm]  ─  gapning  minimal 
qolipi,  dialektik  munosabatlarning  morfologik  sathda  namoyon  bo`lishi, 
qatorlanish 
(sintagmatik) 
tushunchasi, 
guruhlanish 
(paradigmatik) 
va 
pog`onaviylik  (iyerarxik)  tushunchalari,  birlik  va  ko„plik  son  shakllarining 
umumiy ma‟nolari. 
 
Hammaga  ma‟lumki,  grammatika  deganda  tor  ma`noda  morfologiya    va  
sintaksis, keng  ma‟noda    esa    tilning    barcha    qurilish   sathlari tushuniladi.  
Til  sathlari  deganda  fonetika  va  fonologiya,  leksika  va  semasiologiya,    
frazeologiya,  morfologiya,  sintaksis  va  stilistika  tushuniladi.  Morfologiya  va   
sintaksis   bir-birini  taqozo  etuvchi sathlar sanaladi.   Lisoniy   birliklarga   zotiy    
yondashuv morfologiya va  sintaksisning  dialektik  birligi   haqida hukm chiqarish 
imkonini    berdi.    Morfologiya    ─  grammatikaning      so`zshakl  ma‟nosi  haqidagi 


sohasi  bo`lsa,  sintaksis  grammatikaning  so`zshakl  vazifasi  haqidagi  sohasi 
sanaladi.   Tilning   asosiy  ijtimoiy  vazifasi      aloqa    -  aralashuv,    insonlar   orasida  
fikr  almashtirish  vositasi      bo`lganligi      sababli        sintaksisning  o`rganish  manbai 
bo`lgan  gaplarda  tilning  barcha  sathlarining  -  fonologiya  va      fonetikaning,   
leksika va semantikaning, morfemika va  morfologiyaning  birliklari  voqelanadi,  
yuzaga  chiqadi.  Bu  birliklardan  har  birini    tilshunoslikning    alohida-alohida 
bo`limlari    o`rganadi.    Lekin    sintaksisning    o`rganish  manbai  bo`lgan  gaplarda 
barcha sath  birliklarining  belgilari jilvalanadi. 
     Masalan:   1. Kitobni ukamga oldim. 
                          Kitobni ukam uchun oldim
                      2. Salima xafa bo`ldi. 
                          Salimaning kapalagi uchdi 
kabi hodisalar sintaktik hodisalar 

 sintaktik  sinonimiya  deb talqin etiladi. Lekin 
1-holatda  morfologik  birliklarning  ma‟no  va  vazifadoshligi,    2  -  holatda  so`z    va  
ibora    ma‟nodoshligini  kuzatish  mumkin.  Bunday  morfologik  hodisalarga  
sintaktik jihatdan qaraladi va sof sintaktik hodisani  o`rganish   chetda qoladi. 
     Yoki:            - u/ -yu           
                           -da           
                           lekin / ammo      
yoki 
   Lola keldi           -yu,                      men ketdim. 
                           shuning uchun   
                          -ki         
                           deb           
kabi  gaplar    bog`langan    qo`shma    gaplar,    ergashgan  gaplar  va  ularning 
ko`rinishlari  sifatida    an‟anaviy    tilshunosligimizda  o`rganilib  kelinmoqda.    Agar  
diqqat bilan e‟tibor bersak,  bu misollarda turli  xil  gaplar  (sintaktik  hosilalar) ni  
emas, balki turli  bog`lovchi  vositalar bilan shakllangan morfologik hodisalarni  -  
bog`lovchilar  paradigmasini    ko`rish    mumkin.  Bu  yerda  ham  morfologik 
birliklarning  sintaksisda  "qorishilgan”ini  sezish  mumkin.  "Sintaksis  boshqa    
sathlar    (ayniqsa,  leksika   va morfologiya) birliklari  tajallisidan  xoli  bo`lgach,   
behad  sodda  va  hammaga  oson  tushunarli  qoliplarning  o`zaro  munosabat 
chizmalari shaklini oladi..." [2, 29-30;].  Jumladan, [WPm]   sintaktik   qolipi   ham 
xuddi    shunday  keltirib  chiqarilgan.    Buning  uchun  nutqdagi  oddiy  bir    gapga 
murojaat  qilamiz:    (Bu    kunda)  Latofatning  murg`akkina  qalbiga  shunday 

Download 1,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   186




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish