Abuzalova M



Download 1,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet45/186
Sana31.07.2021
Hajmi1,77 Mb.
#133428
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   186
Bog'liq
tilshunoslikka kirish

  
Sinkopa  hodisasiga    binoan  so`z  o`rtasidagi  va  oxiridagi  keng  unlilar  tor 
unlilar kabi talaffuz qilinadi va ayrim holatlarda tushib qoladi:  valochka-valichka, 
traktor-traktir, avtor-avtir, director-direktir, generator-generatir kabi. 
  
Apakopa so`z  o`zagidagi oxirgi unli yoki undoshning tushishi hodisasidir: 
do`st-do`s, xursand-xursan, gazeta-gazit, smena-smen va h. 


  
Sinerezis  hodisasiga ko`ra so`z o`rtasida bir joyda kelgan ikki unlining biri 
kuchsizlanadi  va  nutqda  tushib  qoladi. Ikkinchi    unli  fonema  esa  cho`ziq  talaffuz 
etiladi:  maorif-mo:rif,  saodat-so:dat,  qiroat-qiro:t,  jamoat-jamo:t.  Bu  hodisa  asl 
o`zbekcha so`zlarga xos emas. 
Reduksiya. So`zning birinchi bo`g`nida biror unlining, odatda, tor unlining 
kuchsizlanib  talaffuz  qilinishidir.  Masalan,  bir,  bil,  til  sozlari  bir  bo`g`inli 
bo`lganligi va urg`u shu so`zdagi [i] unlisiga tushganligi tufayli bu so`zlardagi [i
unlisi me‟yordagidek talaffuz qilinadi va eshitiladi. Lekin shu so`zlarning oxiriga 
ikkinchi  bir  bo`g`in  qo`shilishi  bilan  urg`u  ham  ikkinchi  bo`g`inga  ko`chadi. 
Natijada  birinchi  bo`g`indagi  [i]  unlisi  kuchsizlanadi  va  eshitilar-eshitilmas  holda 
sust  talaffuz  qilinadi:  bilak,  tilak,  biroq.    Birinchi  bo`g`indagi  urg`ularning  ana 
shunday  kuchsizlanib  talaffuz  qilinishi  reduksiya  hodisasiga  misol  bo`la  oladi 
(reduksiya  so`zining lug`aviy  ma‟nosi  “kuchsizlanish”,  “orqaga  qaytish”,  “pastga 
tushish” demakdir). Reduksiyaga quyidagi so`zlarning birinchi bo`g`nida kelgan [i
ning  kuchsizlanib talaffuz  qilinishi  ham misol bo`la oladi: pishiq, shira, pishak, 
qiliq,  ichak  kabi.  Reduksiyaning  ikkinchi  bo`g`inda  kelish  hollari  ham  uchrab 
turadi.  Bu  hodisa  so`zga  uchinchi  bo`gin  qo`shilganda  sodir  bo`ladi  -  ikkinchi 
bo`g`indagi  unli  tamoman  kuchsizlanib,  tushib  qoladi.  Masalan,  burun-  burni, 
bo`yin-bo`yni, egin-egni, keyin-keyni singari 
Eliziya.  Unli  bilan  tugovchi  va  unli  bilan  boshlanuvchi  ikki  so`zning 
qo`shilishi  natijasida  unli  tovushdan  birining  tushib  qolish  hodisasidir.  Bunda  bir 
necha  holat  kuzatiladi:  a)  birinchi  so`z  oxiridagi  unli  tushib  qoladi:  yoza  oladi-
yozoladi,  bora oladi- boroladi, qora ot- qorot; b) unli bilan boshlanuvchi ikkinchi 
so`zning bosh unlisi tushib qoladi: borar ekan-borarkan, borar emish- borarmish, 
yozgan  ekan-yozgankan  kabi:  v)  Abdusalom  so`zining  Absalom,  Abdujabbor 
so`zining Abjabbor, olib kel so`zining opke tarzida talaffuz qilinishi natijasida bir 
unli  va  bir  undoshning  tushib  qolishi    ham  eliziyaning  yuqori,  murakkablashgan 
formasi  hisoblanadi.  Bunday  hollarda  eliziyaning  murakkablashishi  natijasida 
so`zlarning qisqargan shakli hosil bo`ladi.  

Download 1,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   186




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish