Педагогик компетентликнинг тузилиши ва мазмуни

Мимика – юз мускулларининг ҳаракатлари орқали ўз фикри,
ҳис-туйғулари, кайфиятини, шунингдек, мавжуд
воқеликка нисбатан муносабатини ифодалаш 
 
Имо-ишора (гавда, қўл ва оёқ ҳаракатлари) – муайян ҳодиса ѐки 
объектга нисбатан муносабатнинг гавда, қўл ва оѐқ ҳаракатлари 
ѐрдамида ифодаланиши
 
55

---

қўлнинг кафтлари очиқ ҳолда кўрсатилса, “Жим бўлинг!”, “Бас 
қилинг!”, қўл мушт қилиб тугилса, “Қойил қилдим!” ѐки “Қойил 
қиламан!” каби маъноларни англатади. 
Жуда қадимдан инсон юз ифодаси ва қараши атрофдагиларга 
сўздан кўра кучли таъсир қилиши аниқланган. Шу сабабли 
қадимги Рим ва Юнонистонда нотиқларнинг нафақат сўздан, шу 
билан бирга мимика, пантомимика ва жестлар (гавда, қўл ва оѐқ 
ҳаракатлари)дан самарали фойдалана олишларига эътибор 
қаратилади.
Бугунги кунда ҳам ривожланган мамлакатларда сиѐсатчилар-
нинг юқорида қайд этилган ҳаракатлар бўйича малакаларни 
ўзлаштира олишларига жиддий эътибор қаратилади. 
Ўқитувчи томонидан мимика, пантомимика ва жестлар (гавда, 
қўл ва оѐқ ҳаракатлари)дан самарали фойдалана олиш малакат-
ларини самарали ўзлаштира олиши унинг меҳнатини қисман 
енгиллаштириш билан бирга, талабаларга таъсир кўрсатишида 
муайян муваффақиятларни қўлга киритишига имконият яратади. 
Мимика, пантомимика ва жестлар узатилаѐтган ахборотнинг 
ҳиссий аҳамиятини оширади, унинг пухтароқ ўзлаштирилишини 
таъминлайди. Кўзлар ҳам юз ифодасини шакллантиришда муҳим 
аҳамиятга эга. Шу сабабли кўзлар ѐрдамида турли маъноларни 
ифодалаш малакаларини ўзлаштира олиш ҳам маҳоратли педагог 
бўлиш учун ниҳоятда зарур.
Ўқитувчи ўз фаолиятида педагогик техникага хос методларни 
қўлайди. 
Педагогик техника методлари – педагог томонидан талабалар-
нинг у ѐки бу ҳаракатлари ѐки уларда намоѐн бўладиган маънавий-
ахлоқий сифатларига ўзининг субъектив муносабат, алоҳида ҳис-
туйғуларни маъноли ифодаланишини англатувчи методлар 
56

---

Моҳиятига кўра педагогик техника методлари қуйидаги 
гуруҳларга ажратилади (17-расм): 
17-расм. Педагогик техника методларининг гуруҳлари 
Агарда ўқитувчининг кайфияти ѐмон бўлса, уни қандайдир 
муаммолар безовта қилса, олдида турган педагогик муаммолар 
ўйлантираѐтган бўлса, у бу ҳолатларни яшириб тура олиш, ошкор 
қилмасликни уддасидан чиқиши даркор. Бу каби салбий 
ҳолатларни очиқ ҳавода пиѐда сайр қилиш, табиат қўйнида, 
айниқса, сув ҳавзаларининг бўйларида дам олиш, қизиқарли 
китобларни ўқиш орқали мавжуд руҳий зўриқишларни бартараф 
қилиш мумкин. Юз ифодаси ва ҳаракатлар фақатгина таълим 
мақсадига, 
маънавий-маърифий 
ишлар 
самарадорлигини 
оширишга йўналтирилиши зарур. Ўқитувчи юз мускулларини ва 
кўзларини тез-тез ҳаракатлантиришдан, уларнинг бирдай қотиб 
қолишидан эҳтиѐт бўлиши керак. Ўқитувчи нигоҳи ўқувчиларга 
қаратилган бўлиши, бевосита кўриш алоқасини вужудга келтира 
Гуруҳлар 
1-гуруҳ 
2-гуруҳ 
1. Шахсий хатти-ҳаракатларини
бошқариш методлари.
2. Ўз организмини бошқариш
(мимика) методлари.
3. Ҳиссиѐт ва кайфиятни бошқариш 
(психологик зўриқишни бартараф 
қилиш, ўзини ҳис қилишга ижодий 
ѐндошиш) методлари
4. Ижтимоий-перцептив қобилият 
(диққат, кузатувчанлик, тасаввур)ни
ривожлантирувчи методлар.
5. Нутқ техникаси (нафас олиш, 
овоздан фойдаланиш, урғу бериш, 
нутқ суръати малакалари)ни 
такомиллаштирувчи
методлар 
1. Алоҳида ўқувчига таъсир
кўрсатиш методлари. 
2. Ўқувчилар жамоасига 
таъсир кўрсатиш методлари.
3. Таълим жараѐнининг технологик 
жиҳатларини очиб берувчи 
методлар. 
4. Ташкилотчилик ва 
коммуникатив малакаларни 
ривожлантирувчи методлар. 
5. Педагогик талаблар
қўйишнинг технологик усуллари. 
6. Педагогик мулоқотни бошқариш 
малакасини ривожлантувчи 
методлар.
7. Жамоавий ижодий ишларни 
ташкил этиш методлари ва б.ш. 
57

---

олиши зарур. Девор, дераза ва шипга қараб туришдан сақланиши, 
аксинча, барча ўқувчиларни диққат марказида ушлаб туриш 
муҳим. 
Ўқитувчи ўз фаолиятида педагогик техника методлари билан 
бирга педагогик техника воситаларидан ҳам фойдаланади.
Моҳиятига кўра педагогик техника воситалари нутқ ва оғзаки 
бўлмаган мулоқот жараѐнида қўлланиладиган воситалар саналади. 
Педагогик амалиѐтда ѐш ўқитувчиларнинг педагогик техника-
сида қуйидаги жузъий камчиликлар учрайди: 
1) ўқувчи ѐки унинг ота-онаси билан сидқидилдан сўзлаша 
олмаслик; 
2) ғазабни тўхтата олмаслик ѐки уни ўз ўрнида ишлата олмаслик; 
3) ўзида ишончсизликни енга олмаслик; 
4) нутқни равон баѐн эта олмаслик; 
5) ортиқча қаттиққўллик; 
6) хушмуомала бўлишдан қўрқиш; 
7) жуда тез гапириш (айниқса дарсларда); 
8) ортиқча ҳаракат ѐки бир жойда қотиб қолиш,
қўлларини қаерга қўйишни билмаслик; 
9) ўз гавдасини тутишда муайян камчиликларга йўл қўйиш 
(букчайиб, ерга қараб юриш, ўринсиз кулиш, ортиқча ҳаракат, 
қўлида турли жисмларни айлантириб юриш); 
10) монотон – бир оҳангда сўзлаш, нутқнинг зерикарлилиги, 
жонли эмаслиги; 
11) ифодали ўқиш, сўзларни аниқ, тўғри талаффуз қила олмаслк 
(нотўғри дикция), синф хонаси, аудитория учун зарур товуш 
баландлигини белгилай олмаслик.