O‟zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‟rtа mахsus tа‟lim vаzirligi urgаnch dаvlаt univеrsitеti

 

---

82 
 
Jahon merosi 
Tarixiy  obidalarning  YUNESKO  «Jahon  merosi»  ro‗yxatiga  kiritilishining 
asosiy  maqsadi  -  o‗z  hududida  mashhur  bo‗lgan  ob‘ektlarni  dunyoga  tanitish  va 
himoya  qilishdir.  Ma‘lumki,  O‗zbekiston  tarixiy  va  madaniy  yodgorliklarga  boy 
mamlakat.  Mana  shu  bebaho  merosimizning  140  ta  ob‘ektlari  YUNESKO 
tomonidan  muhofazaga  olingan  va  tarixiy  ob‘ektlar  ro‗yxatiga  kiritilgan
14
. 
YUNESKO  ning  «Jahon  merosi»  ro‗yxatiga  Xivadagi  Ichan  Qal‘a  1990-yil, 
Buxoroning  tarixiy  markazi  1993-yil,  Shahrisabzning  tarixiy  markazi  2000-yil 
kiritilgan.  2001-yil  12–16-dekabr  kunlari  Finlandiyaning  Xelsinki  shahrida 
YUNESKOning  Jahon  merosi  Qo‗mitasining  navbatdagi  yig‗ilishi  bo‗lib,  unda 
Samarqand shahri ham YUNESKO ning «Jahon merosi»  ro‗yxatiga kiritildi. 
―Webster‖ning  lug‘atida  tarix  ―muhim  voqealarni  ketma-ket  yozib  olib 
qo‘yish‖  sifatida  ta‘riflanadi.  U  shuningdek,  voqealarning  sabablari  va  faktlar 
izohini ham o‘z ichiga oladi. Oddiy so‘zlar bilan aytganda, o‘tmish voqealari tarix 
sifatida  qabul  qilinadi.  Madaniy  meros  ajdodlarimizdan  meros  qilib  qoldiriladi. 
Madaniy  meros  jamiyatning  yoki  tarix  sifatida  o‘tmishda  voqealar  sodir  bo‘lgan 
joylarda sivilizatsiyaning o‘ziga xos taraflarini ko‘rsatib beradi.  
Madaniy  meros  avlodlardan  o‘tib  kelgan  ham  moddiy,  ham  nomoddiy 
elementlarning  Ijtimoiy-madaniy,  iqtisodiy,  Atrof  –muhitga  oid  va  hatto 
psixologik  jihatini  aks  ettiradi.  Tarix,  Madaniyat  va  Madaniy  meros  ketma-ket 
foydalaniladigan meroslardir. 
Edward  Burnet  Tylor  fikriga  ko‘ra,  madaniyat  bilim,  din,san‘at,  axloq-odob 
qoidalari,  qonun  va  jamiyatning  a‘zosi  sifatida  kishilar  ega  bo‘lgan  boshqa  bir 
qancha odat va qobiliyatlarni o‘z ichiga qamrab olgan kompleksdir. 
Madaniy  merosga  YUNESKO  tomonidan  berilgan  ta‘rifga  ko‘ra,  madaniy 
merosni  yo  badiiy  yo  ramziy  butun  insoniyatga  o‘tmishdan  o‘tib  kelgan  muhim 
belgilarning butun bir jamlanmasi sifatida tushunish mumkin. 
1)  Tarixiy  joylar:  masalan:  Chicagoda  o‘tkazilgan  Butunjahon  Diniy 
Kongressi  tadbirlari  konferensiya,uchrashuvlar,  kongress,  deklaratsiyala,  tarixiy 
                                                 
14
 http//www.Turkistonpress.uz 

---

83 
 
ahamiyatga  ega  bo‘lganzavodlar,  laboratoriyalar,  kashfiyotlar,  janglar,  mashxur 
kishilar va ularning narsalari bilan bog‘liq.  
2)  Arxeologik  joylar:  bunday  joylar  sifatida  muhim  arxeologik  joylar  yoki 
yodgorlik  va  binolar  (yozma  tarix  vujudga  kelishidan  oldin  bo‘lgan  tarixiy 
ahamiyatga  ega  joylar)  nazarda  tutiladi.  Bunday  joylar  himoyalanishi  mumkin, 
lekin  tarixiy  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  jihozlar,  materiallar,  qazish  jarayonida 
ochib o‘rganiladi.  
3)  Madaniy  meroslar:  madaniy  meroslar  o‘z  ichiga  tarixiy  va  arxeologik 
jihatdan  muhim  bo‘lgan  barcha  joylarni  qamrab  oladi.  YUNESKO  yodgorlik, 
tarixiy  joylar,  shahar  va  tabiiy  joylarni  qat‘iy  mezonlarga  asoslangan  ro‘yxatiga 
kiritadi.      
 Butunjahon  Turizm  tashkiloti  madaniy  meros  turizmini  tabiatshunoslikda, 
insoniyat  merosida,  san‘at,  falsafa  va  boshqa  hudud  yoki  mamlakat  rasm-
rusumlarida  jamlangani  deya  e‘tirof  etadi.  Bu  esa  biror  joyga  tashrif  buyurish 
asosan,  o‘sha  joyni  tarixini  hurmat  qilish  va  madaniy  meroslarini  tushunish 
ekanligini anglatadi. 2003-yilda Timothy va Bondlar madaniy merosni 3 guruhga 
ajratib tasniflashgan:
15
 
1. Moddiy  yoki  o‘zgarmas  resurslar  (binolar,  daryolar,  tabiat  hodisalari) 
masalan,Registon ansambili, Ichan qal‘a majmui,  Toj Mahal, Great Barrier Reef ( 
Katta Rif to‘sig‘i)  
2. Moddiy  ko‘chma  resurslar  (muzeylardagi  narsalar,  arxivdagi  hujjatlar  va 
boshqalar). Masalan, homiy Ashok xizmati va boshqalar 
3. Nomoddiy  resurslar:  qadriyatlar,  urf-odatlar,  marosimlar,  yashash  tarzi  va 
festivallar, san‘at va madaniy tadbirlar. Masalan, festivallar, ko‘rgazmalar, Boysun 
folklor ansambli va shu kabilar.