G. N. Najmiddinova O’. U. Qurbonova

Ta’limda boshqaruv: muammo va yechim. 
Italiya  xalq  ta‘limi  tizimi  boshqaruvining  o`ziga  xosligi    haqida  gap  ketganda, 
uning  huquqiy  asoslari  va  mavjud  an‘anaviy  me‘yorlariga  e‘tibor  qaratiladi. 
Mamlakatda    uzluksiz  ta‘limning  birinchi  bo`g`inini,  ya‘ni  boshlang`ich    ta‘lim 
boshqaruvining  o`z  talablari  bor.  Bolalarni  maktabga  qabul  qilishning  o`z  shartlari 
bor.  Ya‘ni  o`qishga  ma‘lum  yilning  31  –  avgustidan  kelasi  yilning 30 - apreligacha 
6  yoshga  to`lgan  bolalar  qabul  qilinadi.    Faqatgina  maktablar  uchun  binolarning 
yetishmovchiligini  hisobga  olmaganda,  barcha  xarajatlar  davlat  tomonidan 
to`lanadi.  Kitoblar,  o`quv  qurollaridan  tortib,  to  maktab  avtobusi  va  oshxona 
xarajatlarigacha  bepul.  
Italaiyada  boshlang`ich  ta’lim  bosqichi  5  yil  davom  etadi.  Boshlang`ich  ta‘lim 
boshqaruvning ikki ko`rinishini taklif etadi: 
- Klassik 
- Amodulo ( ikki  sinf uchun 3 nafar o`qituvchi yoki 3 sinf uchun 4 o`qituvchi). 
Shuningdek,  (xalq  ta‘limi  tizimida  3-5  yoshli  bolalar  uchun  majburiy 
bo`lmagan  maktabgacha  tarbiya  muassasalari  ham  mavjud).  Haftada  27-130  soat 
dars  jadvali  bo`lgan  maktablar  hamda  classi  atempo  pieno  maktablarida  bir  sinf 
uchun      2  nafar  o`qituvchi  bo`lib,  darslar  haftasiga  40  soatni  tashkil  etadi.  Har  bir 
o`quv  muassasasasi  o`z  hududidan  kelib  chiqqan  holda  boshqaruvning  tashkiliy 
tuzilishini  ishlab  chiqadi.  Maktabning  boshlang`ich  sinflarida,  odatda,  10  dan  25 
nafargacha  o`quvchi  ta‘lim  oladi.  Majburiy  maktablarda  6  –  11  yoshli  bolalar 5 yil 
boshlang`ich  maktabda  ta‘lim  olsa,  quyi  o`rta  maktabda  3  yil  ta‘lim  oladilar. 
Boshlang`ich  ta‘lim  umumiy  ta‘limning  dastlabki  bo`g`ini  hisoblanadi.  Ta‘lim 
muassasalari  va  davlat  boshlang`ich  ta‘lim  maktablari    mamlakatdagi  umumiy 
qonunlar va qonunosti me‘yoriy hujjatlar  orqali boshqariladi. 
Turli  xil  maktablarning  o`zaro  farqlari  ularning  binolari,  o`quvchilar  soni, 
sinflar  va dars jadvalining  tuzilishi  bilan  farq qilishi  mumkin.   

---

 
81 
Italiyada  davlat  va  xususiy  maktablar  faoliyati  teng  olib  boriladi.  O`quv 
dasturlari  bir  –  biridan  uncha  farq  qilmaydi.  1985  –  yilda  qabul  qilingan  qonunga 
muvofiq 
boshlang`ich 
maktablar 
konstitutsiyada 
belgilangan 
shaxs 
va 
fuqarolarning    ta‘lim  olish  huquqlariga  asosan  ish  ko`radi.  Ta‘lim  tizimini 
boshqarishda  fuqarolarning  erkinliklariga  qadriyat  sifatida  qaraladi  va  inson 
huquqlari  umumjahon  deklaratsiyasi  talablariga  javob beradi. 
Boshlang`ich  ta‘limning  yana  bir  asosiy  talablaridan  biri  bu  –  bolalarda 
madaniy  savodxonlikni  shakllantirishdir.    Maktablar  afsuski,  ta‘limda  amalga 
oshirilishi  ko`zda  tutilgan  barcha  vazifalarni  to`liq  bajara  olmaydi.  Shuning  uchun 
o`qituvchilar  doimo  ota  –  onalar  va  tashkilotlar  yordamiga  ehtiyoj  sezishadi.  Ular 
bilan  hamkorlikda  ish  faoliyatini  olib  borishadi.  Asosy  maqsad  o`quvchilarning 
bilim  olib,  savod  chiqarishlari  barobarida  erkin  demokratik  jamiyatda  yashashga 
o`rgatishga  qaratiladi.  Ta‘lim  tizimi  qonunchiligida  asosan  maktablar  o`ziga  xos 
yo`nalishlarga  bo`linadi  va  ulardan  o`quvchilarda  avvalo,  shaxsni  rivojlantirish, 
ularning  individual  qobiliyatlarini  hisobga  olish  talab  etiladi.  Shu  bois  maktablar 
o`quvchilarning    o`z  fikrini  shakllantirish  va  erkin  ayta  olish,  savodxonlik,  tabiiy 
fanlarni  o`rganishda  fundamental  imkoniyatlarni  yaratish  bu  borada  ta‘limda  ilmiy 
metodlarni  qo`llash,  shuningdek,  kommunikativ  uslublar  orqali  tarbiyalashga 
alohida  e‘tibor qaratadi. 
Italiyada  maktablar  2 turga bo`linadi:   
1)  scuoleparitarie   
2)   scuole private autorizzate  
 Bulardan  birinchisi  scuoleparitarie  maktablari  bo`lib,  ular  2000  –  yildan  buyon 
davlat ta‘lim  muassasasi sifatida bitiruvchilarga  guvohnoma berib kelmoqda.  
Ikkinchi  turi  esa,  scuole  private  autorizzate  maktablaridir.  Bunday 
maktablarning  o`ziga  xosligi  shundaki,  ularni  ma‘lumotga  ega  bo`lmagan, 
shuningdek,  yuridik  shaxs  bo`lmagan  o`rta maktabni bitirgan fuqarolar boshqaradi. 
Bunday maktablar  bitiruvchilarga  sertifikat  berish huquqiga ega emas. 
Shuningdek,  Italiya  ta‘lim  tizimida  anchagina  nom  qozongan  xususiy  ta‘lim 
muassasalari  mavjud.  Bular  Steynarian    maktablaridir.  2000  –  yil  11  –  sentabrda 
Italiya  ta‘lim  vazirligi  qabul  qilgan  shartnomaga  ko`ra,  bu  maktablarga  faqat 
boshlang`ich  sinflarni  tashkil  etish  uchun  ruxsat  berilgan  bo`lib,  ularda  Montessori 
metodi  bo`yicha  dars  o`tiladi  shu  bois,  bunday  sinf  rahbarlaridan    maxsus 
Montessori didaktikasi  differensial  diplomiga  ega bo`lish talab etiladi. 
Italiya  maktablarida  ko`p  miqdorda  o`qituvchilar  uchun  alohida  darsliklar  va 
yordamchi  materiallar  mavjud.  Biroq  o`qituvchilar  o`zlari  istagan  boshqa 
darsliklardan  foydalanishlari  mumkin.  Bu  esa,  natijalarning  samarali  bo`lishini 
ta‘minlaydi.    Italiya    maktabi  ta‘lim  tizimininig  boshqa  davlatlar  ta‘lim  tizimidan 
o`ziga  xos  farqli  jihatlaridan  biri  shundaki,    Italiya  maktablarida  multi  sinflar 
mavjud.    Bunday  sinflar  o`quvchilarini  turli  yoshda  bo`lgan  bolalar  tashkil  etadi. 
Ularning  soni  6  dan  12  nafargacha  bo`ladi.  Multi  sinf  o`quvchilari  birgina 
o`qituvchi  nazoratiga  topshiriladi.  Lekin  bunday  sinflar  barcha  maktablarda  
mavjud  emas.  Ular  faqatgina  tog`li  jorlarda,  aholi  juda  kam  joylashgan 
hududlardagi  maktablarda  tashkil  etiladi.  Bu  sinfda  ota  –  onalar  bolalari  bilan 
shug`ullanish  imkoniyati  bo`lmagani  yoki  boshqa  sabablarga  ko`ra  band  oilalar 

---

 
82 
farzandlari  tahsil  olishadi.  Maktabda  o`quv  jarayonini  tashkillashtirish  maktabning 
hududiy    joylashuvi  hisobga  olingan  holda  olib  boriladi.  O`quv yili 1  – sentabrdan 
boshlanib,  yozgi  ta‘til  30  –  iyundan  boshlanadi.  Maktab  bitiruvchilari  bitiruv 
imtihonlarini  iyul  oyida topshiradilar. 
Boshlang`ich  maktablarda  darslar  haftasiga  27  –  30  soatni  tashkil  qilsa, 
shundan  3  soati  chet  tilini  o`rganishga  ajratiladi.  Dars  jadvalini  rejalashtirish 
jarayonida  asosiy e‘tibor fanlarni  bir xil  taqsimlashga  qaratiladi. 
Umumiy  modul  tizimidagi  maktablarda  (haftada  27  soat)  haftada  5  kun 
o`qitiladi.  O`quv  jarayoni  40  soatni  tashkil  etadigan  maktablar  ham  haftasiga  5 
yoki  6  kun  ishlaydi.  Soatning  ko`pligiga  qarab  darslar  umumta‘lim  maktablar 
uchun  8:30 dan 16:00 gacha olib boriladi. O`rtadagi tanaffus uchun 30 daqiqa vaqt 
ajratiladi.  5  -  sinf  yakunida  o`quvchilar  esame  di  licenza  elementare,  ya‘ni  
boshlang`ich  ta‘limning  yakunlanishi  imtihonini  topshirishdi.  Shundan  so`ng,