O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti

Ma’lum dori preparatlar nusxasini olish. 
Original  dori  substansiyalarini  olish  har  doim  ham  qulay  hisoblanmaydi, 
ko‘pincha  ular  qimmatga  tushadi.  SHuning  uchun  ko‘pgina  farmatsevtik  firmalar 
(ishlab  chiqaruvchilar)  dori  vositalarini  yaratishda  djeneriklardan  (generics),  ya’ni 
patent himoyasi tugagan substansiyalardan foydalanadilar. 
Dori moddalarini olish manbalari 
Dori moddalarni olishda hozirgacha tabiiy manbalar, jumladan o‘simlik va 
xayvon mahsulotlari, neft, toshko‘mir, yoqilg‘i, slans, turli minerallar, qazilma 
ma’danlar va boshqa kazilmalar asosiy xom ashyo bo‘lib hisoblanadi. 
Masalan, noorganiq dori moddalarni olishda xom ashyo sifatida tabiiy minerallar, 
rudalar, dengiz, ko‘l va quduq suvlari, tabiiy gazlar (O
2
, N
2
 va boshqalar), qazilmalar 
hamda kimyo sanoati chiqindilaridan foydalaniladi. 
Noorganiq dori moddalarning ba’zilari tabiatda tayyor xolda ham bo‘ladi. O
2
, S, 
NaCl, SaSO
4
 va boshqalar. Bu dori moddalar yot qo‘shilmalardan tozalanadi. So‘ngra 
tibbiyotda ishlatishga ruxsat etiladi.  
Bor kislotasi (sassolin) bura Na
2
B
4
O
7
H
2
O (tinkal), asharit 2MgO B
2
O
3
  H
2
O dan 
olinadi  
2MgO B
2
O
3
  H
2
O+ 4HCl→2H
3
BO3 +   2MgCl
2
 
YOki 
Na2B4O
7
*10N
2
O+2HCl→4H
3
BO
3
+2NaCl+5H
2
O 
Eritmadan H
3
BO
3
 quritish yordamida qayta kristallash yo‘li bilan ajratib olinadi. 
Ko‘pchilik sintetik organiq moddalarni olishda koks-kimyo, urmonchilik – kimyo 
va neftni kayta ishlash sanoati korxonalarida, toshkumir, yogoch va yokilgi stanslarni 
kuruk xaydash, neftning turli fraksiyalaridan xaydab olingan mahsulotlari ishlatiladi. 
Fraksiyalardan xar qaysi modda ayrim xolda rektifikatsiya va kristallizatsiya usullari 
yordamida ajratib olinadi va ulardan turli dori-darmonlarni sintez kilishda boshlangich 
mahsulot sifatida foydalaniladi. 
Furfurol  moddasini  olishda  yog‘och  asosiy  tabiiy  manbalardan  biri  bo‘lib 
hisoblanadi,  yogochni  kuruk  xaydash  yordamida  atseton,  sirka  kislotasi  va  boshqa 
organiq moddalar olinadi. 
Neftni  kayta  ishlash  mahsulotlaridan  tibbiyot  va  farmatsevtika  amaliyotida, 
asosan uning tarkibidagi tuyingan uglevodorodlardan  tashkil topgan suyuk va kattik 
preparatlari olinadi.  Vazelin moyi, vazelin va kattik parafinlar ishlatiladi. 
O‘simliklarning turli organlaridan (bargi, po‘stlogi, poyasi, ildizi, mevasi va guli) 
oqsil, uglevod va efir moylaridan, yana terpenoidlar, alkaloid, glikozid, vitaminlar va 
boshqa qimmattbaxo biofaol moddalar ham olinadi.   SHuningdek o‘simliklardan turli 
ekstraktlar, galen preparatlari, kaynatma, damlama va boshqa dori turlari tayyorlanadi. 
Dori moddalarni olishda xayvon organlaridan ham foydalaniladi, jumladan, kora 
molning qalqonsimon bezidan tireoidin preparati, buyrak usti bezining miya qismidan 
adrenalin,  noradrenalin,  shu  bezning  po‘stloq  qismidan  esa  turli  kortikosteroid  
gormonlar  (dezoksikortikosteron,  kortizon  va  boshqalar)  va  boshqa  shu  kabi 
gormonlar olinadi.  

---

 
Dori moddalarni olishda mog‘orlar ham xom ashe bo‘lib xizmat kiladi, bo‘larga 
antibiotiklar olishni misol qilish mumkin. Masalan, penitsillin olishda Penicillinum 
chrysogenum  ishlatiladi.  Ushbu  mog‘or  uz  faoliyati  davomida  penitsillinning  bir 
qancha turlarini hosil kiladi. 
Masalan, penitsillin biosintez usulida quyidagicha olinadi: 
1. 
Fermentatsiya 
(bijgish) 
jarayoni 
(mikroorganizmlarning 
hayoti 
faoliyatida ruy beradi). 
2. 
Kultural suyuklikdan penitsillinni ajratib olish va tozalash. 
Fermentatsiya  jarayoni  odatda  (steril  sharoitda)  fermentatorlarda  jadal 
aralashtirish  va  sterillangan  havo  yuborish 
bilan olib  boriladi  (ozukali  muxitda) 23-24˚S   
pH    6-6,5,  minutiga  1l  havo  yuboriladi. 
Fermentatsiya  72-120
0
S  (3-5kun)  davom 
etadi.