Ma’lum dori preparatlar nusxasini olish.
Original dori substansiyalarini olish har doim ham qulay hisoblanmaydi,
ko‘pincha ular qimmatga tushadi. SHuning uchun ko‘pgina farmatsevtik firmalar
(ishlab chiqaruvchilar) dori vositalarini yaratishda djeneriklardan (generics), ya’ni
patent himoyasi tugagan substansiyalardan foydalanadilar.
Dori moddalarini olish manbalari
Dori moddalarni olishda hozirgacha tabiiy manbalar, jumladan o‘simlik va
xayvon mahsulotlari, neft, toshko‘mir, yoqilg‘i, slans, turli minerallar, qazilma
ma’danlar va boshqa kazilmalar asosiy xom ashyo bo‘lib hisoblanadi.
Masalan, noorganiq dori moddalarni olishda xom ashyo sifatida tabiiy minerallar,
rudalar, dengiz, ko‘l va quduq suvlari, tabiiy gazlar (O
2
, N
2
va boshqalar), qazilmalar
hamda kimyo sanoati chiqindilaridan foydalaniladi.
Noorganiq dori moddalarning ba’zilari tabiatda tayyor xolda ham bo‘ladi. O
2
, S,
NaCl, SaSO
4
va boshqalar. Bu dori moddalar yot qo‘shilmalardan tozalanadi. So‘ngra
tibbiyotda ishlatishga ruxsat etiladi.
Bor kislotasi (sassolin) bura Na
2
B
4
O
7
H
2
O (tinkal), asharit 2MgO B
2
O
3
H
2
O dan
olinadi
2MgO B
2
O
3
H
2
O+ 4HCl→2H
3
BO3 + 2MgCl
2
YOki
Na2B4O
7
*10N
2
O+2HCl→4H
3
BO
3
+2NaCl+5H
2
O
Eritmadan H
3
BO
3
quritish yordamida qayta kristallash yo‘li bilan ajratib olinadi.
Ko‘pchilik sintetik organiq moddalarni olishda koks-kimyo, urmonchilik – kimyo
va neftni kayta ishlash sanoati korxonalarida, toshkumir, yogoch va yokilgi stanslarni
kuruk xaydash, neftning turli fraksiyalaridan xaydab olingan mahsulotlari ishlatiladi.
Fraksiyalardan xar qaysi modda ayrim xolda rektifikatsiya va kristallizatsiya usullari
yordamida ajratib olinadi va ulardan turli dori-darmonlarni sintez kilishda boshlangich
mahsulot sifatida foydalaniladi.
Furfurol moddasini olishda yog‘och asosiy tabiiy manbalardan biri bo‘lib
hisoblanadi, yogochni kuruk xaydash yordamida atseton, sirka kislotasi va boshqa
organiq moddalar olinadi.
Neftni kayta ishlash mahsulotlaridan tibbiyot va farmatsevtika amaliyotida,
asosan uning tarkibidagi tuyingan uglevodorodlardan tashkil topgan suyuk va kattik
preparatlari olinadi. Vazelin moyi, vazelin va kattik parafinlar ishlatiladi.
O‘simliklarning turli organlaridan (bargi, po‘stlogi, poyasi, ildizi, mevasi va guli)
oqsil, uglevod va efir moylaridan, yana terpenoidlar, alkaloid, glikozid, vitaminlar va
boshqa qimmattbaxo biofaol moddalar ham olinadi. SHuningdek o‘simliklardan turli
ekstraktlar, galen preparatlari, kaynatma, damlama va boshqa dori turlari tayyorlanadi.
Dori moddalarni olishda xayvon organlaridan ham foydalaniladi, jumladan, kora
molning qalqonsimon bezidan tireoidin preparati, buyrak usti bezining miya qismidan
adrenalin, noradrenalin, shu bezning po‘stloq qismidan esa turli kortikosteroid
gormonlar (dezoksikortikosteron, kortizon va boshqalar) va boshqa shu kabi
gormonlar olinadi.
Dori moddalarni olishda mog‘orlar ham xom ashe bo‘lib xizmat kiladi, bo‘larga
antibiotiklar olishni misol qilish mumkin. Masalan, penitsillin olishda Penicillinum
chrysogenum ishlatiladi. Ushbu mog‘or uz faoliyati davomida penitsillinning bir
qancha turlarini hosil kiladi.
Masalan, penitsillin biosintez usulida quyidagicha olinadi:
3.
Fermentatsiya
(bijgish)
jarayoni
(mikroorganizmlarning
hayoti
faoliyatida ruy beradi).
4.
Kultural suyuklikdan penitsillinni ajratib olish va tozalash.
Fermentatsiya jarayoni odatda (steril sharoitda) fermentatorlarda jadal
aralashtirish va sterillangan havo yuborish
bilan olib boriladi (ozukali muxitda) 23-24˚S
pH 6-6,5, minutiga 1l havo yuboriladi.
Fermentatsiya 72-120
0
S (3-5kun) davom
etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |