Zamon, makon va boshqa narsalar haqida. Ayzek Azimov

e=hv   [1] 
aynan shu formula, biz yuqorida aytgan chegara – mumtoz va zamonaviy fizikani ikkiga 
ajratuvchi formula bo‘lib, 1900-yil aynan ushbu formula olamga tanishtirilgan edi. Mumtoz 
fizikada energiya oqimi uzluksiz deb qaralar edi. Zamonaviy fizikada esa u kvantlar to‘plami 
tarzida mulohaza qilinadi. Boshqacha aytganda, mumtoz fizika uchun h ning qiymati 0 ga teng 
edi va zamonaviy fizikada u noldan farqli qiymat kasb etadi.  
Agar  qadamlar  katta-katta  va  haybatli  bo‘lsa,  ularni  adashtirib,  chalkashtirib 
yuborishning  iloji  bo‘lmaydi.  Bunday  holda  qadam  tashlab  yurish  bilan,  qadam  uzmasdan 
sirpanib,  sudralib  yurishni  chalkashtirib  yubora olmaysiz.  Lekin  shunchalik darajada kichik, 
mikroskopik o‘lchamlardagi qadamchalarni kuzatishda ularni sirpanishdan farqlab olishning 
o‘zi  bo‘lmaydi.  Aksiga  olib,  ushbu  qadamlar  soniyaning  juda  kichik  ulushlari  orasida 
tashlanayotgan  bo‘lsa...  Bunday  harakatni  oddiy  ko‘z  bilan  qarashda  sirpanib  sudralishdan 
farqlay olmaysiz. Faqat o‘ta sinchkovlik bilan, mukammal kuzatishlar orqaligina, ketayotgan 
odamchaning  kallasi,  har  bir  tashlagan  qadamiga  muvofiq  yengil  qimirlayotganini  sezish 
mumkin. Qadamchalar qanchalik qisqa-mayda bo‘lsa, uni sirpanish-sudralishdan farqlash ham 
shunchalik qiyin bo‘ladi.  
Fizikada  ham  shunday.  Barchasi  alohida  kvantlarning  o‘lchamlariga  va  energiyaning 
ham  qay  darajada  «donli»  ekani  bog‘liq.  Kvantlarning  o‘lchamlari,  Plank  doimiysining 
kattaligiga bog‘liq bo‘ladi. Keling u o‘zida nimani namoyon qilishini ko‘rib chiqamiz. 
[1]-formuladan,  h=e/ν  ekanligi  oydinlashadi.  [2-formula].  Energiyani  erg,  chastotani 
esa, bir taqsim soniya o‘lchov birliklarida ifodalash mumkin.  

---

115 
 
Agar ergni  1/soniyaga bo‘lsak, Plank doimiysining o‘lchov birligi  – erg/soniya kelib 
chiqadi. Energiyani vaqtga ko‘paytirilishidan hosil qilingan birlik, fiziklar orasida ta’sir birligi 
deb yuritiladi. Ya'ni, Plank doimiysi, ta’sir birliklarida ifodalanadi.  
Koinotda  barcha-barcha  narsa,  ta’sir  birligiga  mutlaqo  bog‘liqdir.  Ya'nikim,  Plank