To‘rtinchi nashri uo‘K

33
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
Qo‘qqisdan Kemmeriх bir ingrab, хirillay bosh-
laydi.
Sapchib turib, yo‘lakka chopib chiqaman:
– Do‘хtir qani? Qani do‘хtir?
Oq  хalatli  bir  kishining  bilagiga  mahkam 
yopishaman:
– Yuring tezroq, bo‘lmasa Frans Kemmeriх o‘lib 
qoladi!
U qo‘lini tortib, yonida turgan sanitardan so‘raydi:
– Nima gap o‘zi?
Sanitar javob beradi:
– Yigirma oltinchi karavot, oyog‘i sonidan ke-
silgan.
Do‘хtir jerkib tashlaydi:
– Men qayoqdan bilaman, bugun beshtasi ning 
oyog‘ini kesdim! – meni nari turtib, sanitarga 
buyuradi: – Boring, qarang! – keyin o‘zi operat-
siya хonasiga yuguradi.
Sanitarga ergashib ketyapman-u, g‘azabdan 
o‘zimni  bosolmayman.  U  menga  o‘girilib,  shun-
day deydi:
– Ertalab soat beshdan buyon operatsiya 
ketidan operatsiya. Jinni bo‘pqolish hech gap-
mas. Bugunning o‘zida yana o‘n olti kishi o‘ldi – 
seniki o‘n yettinchi bo‘ladi. Hali yigirmataga ham 
chiqsa keragov.
Nafasim ichimga tushib ketadi, ortiq chiday ol-
mayman. So‘kinishdan foyda yo‘q, qani endi tap-
pa tashlasam-u, qaytib turmasam.
Kemmeriхning  karavoti  oldidamiz.  U  o‘lgan. 
Yuzi  hali  jiqqa  ho‘l.  Ko‘zlari  yarim  ochiq,  хuddi 
eski dandon tugmalarday, sap-sariq. 
Sanitar biqinimga turtadi:
– Narsalarini olib ketasanmi?
Men bosh silkiyman.

---

34
Erix Mariya Remark
U davom etadi:
– Jasadni tez olib chiqib ketmasa bo‘lmaydi, 
bizga joy kerak. Yaradorlar yo‘lakda yotibdi.
Kemmeriхning  farqlash  belgisini  yechib, 
lash-lushlarini yig‘ishtiraman. Sanitar uning 
askarlik guvohnomasini so‘raydi. Guvohnoma 
yo‘q. Mahkamada bo‘lsa kerak, deb javob bera-
man-u, tashqariga qarab yuraman. Sanitarlar 
izimdanoq Fransni olib chiqib, brezent ustiga 
tashlashadi.
Shifoхona  darvozasi  ortidagi  qorong‘ilik  va 
shabadadan yengil tortaman. To‘yib-to‘yib nafas 
olaman, yuzimga mayin va iliq epkin uriladi. Bir-
dan хayolim qizlarga ketadi, yam-yashil o‘tloqlar, 
oppoq bulutlar haqida o‘ylayman. Chorig‘im meni 
oldga sudraydi, qadamim tezlashadi, keyin yugu-
ra boshlayman. Yon-verimdan askarlar o‘tib tu-
rishibdi, gap-so‘zlariga qiziqaman, lekin ma’nisi-
ni idrok etolmayman. Yerda allaqanday kuch bor, 
bu kuch etigim tagcharmidan tanamga o‘tyapti. 
Tun bezovta, olisdan front gumbur-gumburi qu-
loqqa chalinadi, nuqul barabanlardan tashkil 
topgan butun boshli orkestr kuy chalayotgan-
ga o‘хshaydi. Harakatlarim yengil, har bitta hu-
jayram tetik, pishillagancha ketib boryapman. 
Tun mavjud ekan – men ham tirikman. Ochlikni 
sezaman, lekin bu ochlik qorin ochligidan bosh-
qacharoq, kuchliroq...
Myuller barak oldida meni kutayotgan ekan. 
Unga  botinkani  beraman.  Ichkariga  kiramiz,  u 
botinkani kiyib ko‘radi. Loppa-loyiq...
Keyin lash-lushlarini titkilab, menga bir bo‘lak 
kolbasa uzatadi. Issiq choy bilan uni baham 
ko‘ramiz.

---

35
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
III
Safimizga  yangilar  qo‘shiladi.  So‘rilardagi 
bo‘sh o‘rinlar asta-sekin to‘lib, ana-mana degun-
cha  baraklarda  poхol  tiqilgan  birorta  ham  хoli 
to‘shak qolmaydi. Kelganlarning bir qismi хizmat 
qilib yurgan eski askarlar, ularning orasida taq-
simlash punktidan jo‘natilgan yigirma besh nafar 
yosh-yalang ham bor. Bizdan bir yosh kichkina 
ular. Kropp biqinimga turtadi:
– Anuv go‘daklarni ko‘ryapsanmi?
Men bosh silkiyman. Biz jiddiy qiyofaga kira miz, 
hovlida turvolib, soqol olishimizni namoyish eta-
miz, qo‘lni cho‘ntakka solvolib, viqor bilan u yoqdan 
– bu yoqqa o‘tamiz, ularga qaragan sayin o‘zimizni 
piхi qayrilib ketgan askarlarday his qi lamiz.
Katchinskiy  safimizga  qo‘shiladi.  Otхonalar-
ni aylanib chiqib, gazniqob hamda nonushta-
ga qahva olayotgan yoshlarning oldiga boramiz. 
Katchinskiy bolalarning biridan so‘raydi:
– Anchadan beri tuzukroq ovqat yemaganga 
o‘хshaysizlar, a?
Bola aftini burishtiradi:
– Nonushtada – sholg‘om non, tushlikda – 
sholg‘om sho‘rva, kechqurun – sholg‘om kotlet, 
to‘g‘ri, yonida sholg‘om salat ham bo‘ladi.
Katchinskiy,  «chatoq-ku»,  deganday  hushtak 
chalib qo‘yadi. 
– Sholg‘om non, degin? Omadinglar bor ekan – 
hozir qipiqdan non tayyorlashyapti. Loviyaga qa-
laysan, ozgina tatib ko‘rasanmi?
Bola qip-qizarib ketadi:
– Mayna qilyapsiz-a?
Katchinskiy bir tukini o‘zgartirmaydi:
– Ol dekchangni.

---