Buxoro oziq ovqat va yengil sanoat texnologiya instituti

2.1. Korxonani tashkil qilish tamoyillari. 

 

Iqtisodiyotning  jadal  rivojlanishi  va  ishlab  chiqarish  kuchlarining  o`sishi  faoliyat 

yuritayotgan  korxonalardan  tashqari,  yangi  korxonalarni  tashkil  qilish  va  ishga  tushirishga 

tayanadi.  Bunday  qadam  iqtisodiy  jihatdan  maqbullikka,  resurslar  imkoniyati  va  korxona 

mahsulotlariga bo`lgan talabga asoslanadi. Biron-bir mahsulotning taqchilligi yoki umuman yo`q 

bo`lishi ham, yangi korxona yoki ishlab chiqarishni tashkil qilishga sabab bo`lishi mumkin. 

Yangi korxonani tashkil qilish quyidagi tashkiliy tamoyillar asosida amalga oshiriladi: 



 

korxonani tashkil qilish fikrining paydo bo`lishi; 



 

korxona ta`sischilarini tanlash; 



 

taklif qilinayotgan mahsulotga bozordagi talabni o`rganish; 



 

korxona Nizom jamg’armasini tuzish uchun moliya manbalarini aniqlash; 



 

korxonaning ta`sis hujjatlari va biznes-rejasini tayyorlash; 



 

davlat ro`yxatidan o`tish; 



 

muhr, shtamp va boshqa rekvizitlarni tayyorlash; 



 

soliq idoralarida ro`yxatdan o`tish. 

  

O`zbekiston  Respublikasining  “Korxonalar  to`g’risida”gi  qonuniga  asosan,  korxonalar 

mulk  egasi  (egalari)  yoki  u  (ular)  tayinlagan  vakillik  idorasi,  mehnat  jamoasi  yoki  ta`sischilar 

guruhining qarori bo`yicha belgilangan qonun-qoidalarga asosan tashkil qilinishi mumkin. 

Shuningdek, korxonalar agar korxona  mulki egasi  yoki u tayinlagan  vakillik  idorasining 

roziligi bo`lsa, faoliyat yuritayotgan korxona tarkibidan bir yoki bir necha tarkibiy bo`linmalarni, 

ushbu  bo`linmalarning  mehnat  jamoalari  tashabbusiga  ko`ra,  ajratib  chiqarish  natijasida  ham 

tashkil topishi mumkin. 

Korxona  joriy  va  hisob-kitob raqamlari ochish  va  ular  to`g’risidagi  holatlarni  tasdiqlash 

huquqiga  ega  bo`lgan,  mustaqil  huquqiy  shaxs  maqomidagi  sho``ba  korxonalari,  filiallar, 

vakolatxonalar, bo`lim va boshqa tashkiliy bo`linmalarni tashkil qilishi mumkin. 

Korxona  qonun  hujjatlarida  belgilab  qo`yilgan  tartibda  maxsus  davlat  idoralarida 

ro`yxatga olingan kundan boshlab tashkil qilingan hisoblanadi va huquqiy shaxs  maqomiga ega 

bo`ladi. 

Korxonani tashkil qilishdan tashqari, uning moliyaviy barqarorligi va samarali faoliyatini 

ta`minlash,  bozor  munosabatlari  va  raqobatchilik  sharoitlarida  juda  muhimdir.  Amaliyotdan 

---

 

19 

ko`rinib  turibdiki,  bu  qoidalarga  rioya  qilmaslik  natijasida  korxonani  tashkil  qilishga  ketgan 

barcha  sa`y-harakatlar  o`zini  oqlamaydi  hamda  ijtimoiy  ishlab  chiqarish  rivojlanishining  mikro 

va  makroiqtisodiy  ko`rsatkichlariga  salbiy  ta`sir  ko`rsatadi.  Ya`ni  moliyaviy  jihatdan  barqaror 

bo`lmagan korxonalar endi tashkil qilingan yoki faoliyat yuritayotganligidan qat`inazar, bankrot 

korxonalar hisoblanadi. 

Yangi korxona tashkil qilishdan asosan quyidagi maqsadlar ko`zlanadi: 



  iste`molchilar  talab  qilayotgan  mahsulot  ishlab  chiqarishni  ko`paytirish  va  uni 

sotishdan foyda (daromad) olish; 



  ishlab chiqarishga ish bilan band bo`lmagan aholini jalb qilish va shu orqali ish bilan 

ta`minlashdagi ijtimoiy muammolarni hal qilish; 



  ishlab chiqarishga mavjud qo`shimcha resurslarni jalb qilish; 



  fan-texnika  yutuqlaridan  foydalangan  holda  yangi  sanoat  mahsulotlarini  ishlab 

chiqarish; 



  yakka  tarzda  yoki  hamkorlikda  faoliyat  yuritish  uchun  kichik  korxona  (o`rtoqchilik 

kabi)  tashkil  qiluvchi  alohida  fuqarolar  yoki  shaxslar  guruhi  a`zolarining  shaxsiy  ehtiyojlarini 

qondirish; 



  ishlab chiqarishni mustahkamlash va rivojlantirish hamda bozor muhitini kengaytirish.