Rivojlantirish instituti j. J. Jalolov, I. A. Ahmedov, I. S. Hotamov korxona tashqi iqtisodiy

Nazorat uchun savollar:
1. Oldi-sotdi operatsiyasi nima?
2. Tashqi savdo operatsiyalarining tavsifi.
3. Barter operatsiyalarining mohiyati nima?
4. Kompensatsion operatsiyalar qanday amalga oshiriladi?
5. Kompensatsion asosidagi yirik ko‘lamli operatsiyalarning aha-
miyati
6. Amaliyotda TIFning qanday shakllari qo‘llaniladi?
7. Jahon bozorida firmalar qanday tavsiflanadi?
8. Tadbirkorlik munosabatlarini o‘rganishning usullari va ularni
rasmiylashtirish tartibi.

---

8 1
4-bob. TASHQI IQTISODIY FAOLIYATNING
TRANSPORT TA’MINOTI
4.1.
TASHQI IQTISODIY FAOLIYATDAGI TRANSPORT
OPERATSIYALARI
Mohiyatan 
transport 
operatsiyalari 
tashqi 
savdo 
bitimlarini
amalga 
oshirishni 
boshlaydi 
va 
tugatadi. 
Korxonaning 
eksport
mahsuloti 
sifati 
qanchalik 
yuqori 
bo‘lmasin, 
agar 
transport
xizmati 
yaxshi 
tashkil 
qilinmagan 
bo‘lsa, 
bu 
korxonaning 
ishlari
yurishmasligi 
mumkin.
Yuklarni 
xalqaro 
tashish 
umumiy 
foydalanishdagi 
transportlar
— 
dengiz, 
daryo, 
temir 
yo‘l, 
avtomobil, 
havo 
va 
truboprovod
transportlari 
orqali 
ta’minlanadi.
Eksport 
yuklarini 
paket 
va 
konteyner 
shaklida 
tashish 
keng
tarqalgan. 
Aralash 
holda 
tashishlar 
ham 
bor. 
Bunda 
bir 
necha
transport turlari qatnashadi. Bunday hollarda yuklarning
o‘g‘irlanishi kamayadi. Konteynerdagi yuk «eshikdan
eshikkacha» tashuvchining muhri ostida yetkazib berilishi
mumkin.
Transportning normal ishlashi shartnoma tuzgan tomon-
larning o‘z majburiyatlarini bajarishlarini ta’minlaydi. Agar bu
majburiyatlar bajarilmasa, ancha yo‘qotishlar kelib chiqadi. Bu
esa tovarlarning, ularni tayyorlovchilarning raqobatbardoshligiga
kamligiga olib keladi.
Xorijiy mamlakatlar bilan savdoda yuk yetkazib berishni
tezlashtirish bitimning amalga oshirilishini tezlashtiradi. Bu esa
xorijiy valutaning tezroq tushishi degan gap. Tez yetkazib berish
aylanma mablag‘larining aylanishini tezlashtiradi.
Yuklarni tashish xalqaro amaliyoti shuni ko‘rsatdiki, transport
xarajatlari keyingi paytda o‘sib bormoqda va xalq xo‘jaligi sezilarli
yo‘qotishlarga duch kelmoqda. Bu, avvalambor, transport
vositalarining yetishmasligi, yuk tashish tezligining kamligi,
yuklarning tashishga tayyor emasligi, tashuvchilarning yo‘lda
yuklarning buzilishi uchun javobgarlikni kam his qilishlari va
shu kabilarga bog‘liq.

---

8 2
O‘zbekistonda transport tashkiliy va boshqaruv jihatdan ko‘p
o‘zgarishlarga uchradi. O‘zbekistonda respublika Transport
vazirligi tuzildi. Daryo, avtomobil va havoda yuk tashishlar uning
ixtiyoriga berilgan. Temir yo‘lda yuk tashishlar «O‘zbekiston
temir yo‘llari» milliy kompaniyasi ixtiyorida. Bundan tashqari,
magistral transportlarda tezkor yuk tashish uchun aksionerlik
jamiyatlari tuzilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 1995-yil 15-martda
«O‘zbekistonda transport majmuining davlat boshqaruvi tizimini
takomillashtirish to‘g‘risida»gi farmonga imzo chekdi. Xalqaro,
davlatlararo bitimlarga quyidagilar kiradi: konvensiyalar,
kelishuvlar, bitimlar. Ularning bajarilishida yuridik va xalqaro
bitimlar quyidagilarni tartibga soladi:
— faoliyatning ma’muriy-texnik normalari;
— aloqa yo‘llarini qurish, transport vositalarini yaratish;
— transport vositalaridan foydalanish va ular harakatini
tashkil etish;
— transport sohasidagi hamkorlikni tashkil etish;
— yuklar tashuvi, har xil transport operatsiyalarini amalga
oshirishda soliq va bojxona rejimini belgilash.