1-mavzu bozor iqtisodiyotida innovatsiya reja: Innovatsiyaning mazmuni va mohiyati Innovatsiyaning maqsadlari

3. Investitsiya loyihasi tavakkalchiliklarini miqdoriy baholash 
Investitsiya  loyihasi  tavakkalchiliklarini  miqdoriy  baholashning  bir  qator 
vositalari  matematik  statistika  uslublariga  –  dispersiya,  standartli  og‘ishish, 
variatsiya  koeffitsientiga  asoslanadi.  Statistik  uslub  nafaqat  muayyan 
loyihaning, shu bilan birga umuman korxonaning muayyan muddat davomidagi 

---

131 
 
(uning daromadlari dinamikasini tahlil qilib) tavakkalchiligini baholashga imkon 
beradi.  Tavakkalchiliklarni  baholashning  ushbu  uslubi  afzalliklariga  matematik 
hisob-kitoblarning murakkab emasligini, uning kamchiliklariga esa – ko‘p sonli 
kuzatuvlar 
qilinishi 
(ma‘lumotlar 
hajmi 
qanchalik 
katta 
bo‘lsa, 
tavakkalchiliklarni baholash shunchalik ishonchliroq bo‘ladi) lozimligini kiritish 
kerak bo‘ladi.  
Ekspertlik baholashlari uslubining bosh afzalligi loyihani tahlil etish va turli 
xil  sifatga  oid  omillarning  ta‘sirini  hisobga  olish  jarayonida  ekspertlar 
tajribasidan  foydalanish  mumkinligidan  iborat.  Rasman  ekspertlik  baholash 
rusum-qoidalari  ko‘pincha  quyidagilardan  iborat  bo‘ladi.  Loyiha  (firma) 
rahbariyati  savollarni  o‘z  ichiga  oladigan  ekspertlik  (so‘rovnoma)  varaqalari 
shaklidagi  baholash  mezonlari  ro‘yxatini  ishlab  chiqadi.  Har  bir  mezon  uchun 
ekspertlarga  bildirilmaydigan  tegishli  vaznli  koeffitsientlar  tayinlanadi  (kam 
hollarda  -  hisoblab  chiqiladi).  So‘ngra  har  bir  mezon  bo‘yicha  javoblarning 
variantlari  tuziladi,  bunday  javoblarning  vaznlari  ham    ekspertlarga  ma‘lum 
bo‘lmaydi.  Ekspertlar  ekspertizani  o‘tkazishda  baholanayotgan  loyiha  haqida 
to‘liq  axborotga  ega  bo‘lishi,  qo‘yilgan  savollarni  tahlil  etishi  va  javobning 
tanlangan  variantini  qayd  etishi  kerak.  SHundan  keyin  to‘ldirilgan  ekspertlik 
varaqalari  tegishli  ravishda  ishlab  chiqiladi  (axborotlarni  ishlash  bo‘yicha 
ma‘lum statistik (kompyuterdagi) paketlar asosida) va o‘tkazilgan ekspertizanng 
natijasi (yoki natijalari) beriladi. 
Yuqorida  bayon  qilingan  tavakkalchiliklarni  ekspertlik  baholash  uslubini 
uning  bir  turi,  Delfi  uslubi  deb  ataladigan  uslub  to‘ldirishi  mumkin.  U 
tavakkalchiliklarni  baholashni  o‘tkazishni  tashkil  etishning  qat‘iy  rusum-
qoidalari  bilan  tavsiflanadiki,  unda  ekspertlar  qo‘yilgan  savollarga  javoblarni 
birgalikda muhokama qilish imkoniyatidan mahrum bo‘ladi va bu qarorni guruh 
bo‘lib qabul qilish «domi»ni va etakchi fikrining ustunlik qilishini istisno etish, 
baholarning  anonimligini  ta‘minlashga  imkon  beradi.  Ishlab  chiqilgan  va 
umumlashtirilgan  natijalar  boshqariladigan  teskari  aloqa  orqali  ekspert 
komissiyasining  har  bir  a‘zosiga  ma‘lum  qilinadi.  Shunday  qilib,  har  bir 
bahoning tegishli xodimga taalluqli ekanligi bilan bog‘liq psixologik noqulaylik 
holati istino qilinadi, shundan so‘ng baholash takrorlanishi mumkin. 
Loyiha  tavakkalchiliklarini  ekspertlik  baholash  sifati  ko‘p  jihatdan 
ekspertlarning  tanlanishi  sifatiga  bog‘liq  bo‘ladi,  bunga  jiddiy  e‘tibor  berish 
kerak bo‘ladi.