Шахс интеллектуал салохиятига эришишида интеграциялашган таълимнинг ўрни

1.2. Ta’lim mazmunida milliy va jahon tajribalarini muvofiqlashtirish. 

Ta’lim  mazmunini  tabakalashtirish  o’ziga  xosi  ijodiy  jarayon  bulib  u  ta’lim 

oluvchilarning  individual    xususiyatlari  va  intellektual  salohiyatini  hisobga  olgan 

holda  amalga  oshiriladi  hamda  shular  asosida  ta’lim  oluvchilar  guruhlarga 

ajratiladi.  Bunda  o’rganilayotgan  manbaning  (mavzuning  bobning,  fanning, 

kursning,  sohaning  va  shu  kabilarning)  mazmuni,  hajmi,  murakkabligi  bilan  bir  – 

biridan  farqlanadigan  turli  darajadagi  o’quv  dasturlari  va  rejalari,  didaktik  va 

innovasion  kommunikativ  didaktik  materiallar  tayyorlanadi  hamda  ularni  bajarish 

va ulardan  foydalanish  metodologiyasi  tayyorlanadi. 

Ta’lim  mazmunining  hajmi  kishilik  jamiyat  tajribalari,  madaniyati,  ma’rifati 

qo’lamiga,  harakteri  esa  uning  darajasi,  yo’nalishi  va  eng  avvalo  ehtiyojlari, orzu – 

umidlariga  binon ta’lim mazmuni, uning  tarkibi  va yo’nalishi  kelib  chiqadi. 

Ta’lim  jarayonida  ta’lim  oluvchilar  ta’lim  (o’quv  materiali)  mazmunini 

o’zlashtiradilar.  Bu  mazmun  qancha  kam  va  tushunarli  bo’lsa,  ta’lim  jarayoni  ham 

unga  mos  holda  qisqa bo’ladi. Ammo, bu jarayon samaradorligi aniq boshlang’ich 

va so’nggi holatiga  ko’ra baholanadi.  

Umuman  olganda  pedagogikada  ta’lim  mazmuni  deganda jamiyat taraqqiyoti 

davomida  ularga  mos,  o’z  tasdig’ini  topgan  va  to’plangan  tajribalar  tuguniladi  va 

---

 

4 

ular  bir  paytning  o’zida  ta’lim  maqsadlari,  o’zlashtirish  obyekti,  ta’lim  natijasi 

sifatida  namoyon bo’ladi. 

Pedagogik  manbalarda  ta’lim  mazmuni  haqidagi  masala  munozarali 

harakterga  ega.  Bu  tushunchani  izohlashga  ko’plab  yondashuvlar  mavjud  bo’lib, 

uning  mohiyati  va ildizlari  uzoq o’tmishga borib taqaladi. 

“Jahon  ilm  –  ma’rifatining  buyuk  nomoyondalaridan  biri  Muhammad  ibn 

Muso  al  –  Xorazmiy  inson  xulq  –  atvori,  xatti  –  harakati  mantiqiy  fikrlashga 

asoslanganligini  u mukammal  shakllanishi  mumkin,  degan edi. 

Abu  Nasr  Farobiy  esa,  ta’lim  faqatgina  so’z  va  o’rganish  bilangina  bo’ladi, 

tarbiya  amaliy  yoki  tajriba  bilan,  ya’ni  shu  xalq,  shu  millatning  amaliy 

malakalariga  iborat  bo’lgan  ish  –  harakat,  kasb  –  hunar  berilgan  bo’lishi, 

o’rganishdandir, deydi. 

Alisher  Navoiyning  asarlarida  maktab  va  madrasalardagi  ta’lim  tarbiya 

usullari,  ta’lim  olish  tamoyillari,  talabalarga  bilim  beradigan  mudarris  va  ustoz  – 

murabbiylarning  o’zlari  dono  va  tarbiyasi  yuksak  pedagogik  mahoratga  ega 

bo’lishi zarurligi  uqtirilgan”  [5]. 

Bilimlarni 

egallashga 

yo’naltirilgan 

ta’lim 

mazmuni 

shaxsning 

ijtimoiylashuviga  imkon  berib,  u  ta’lim  oluvchining  “fan

ta’lim amaliyot” 

tizimidagi  sohalar  bilan  muloqotini  belgilaydi.  Ushbu  yondashuvga  ko’ra,  bilimlar 

ta’lim  oluvchilarning  intellektual  mulkiga  aylanadi.  I.Ya.Lerner,  M.N.Skatkin  va 

shu  kabi  pedagog  olimlar  tomonidan  ta’lim  mazmuni  mohiyati  aniqlangan. 

Ularning  fikriga  ko’ra  ta’lim  mazmuni  faqat  bilim  va  ko’nikmalardan  iborat  emas. 

Zero,  bilim  va  ish  –  harakat  usullari  ta’lim  mazmunining  muhim  elementidir.  Rus 

pedagog  olimi  I.Ya.Lerner  bilimlarni  quyidagi  uch  vazifa  (funksiya)  sini  ajratib 

ko’rsatadi. 

1.  O’rganilayotgan  real  voqyelik  haqida  umumiy  tasavvur  hosil  qilish,  jamiyat 

va insonning  yaxlit  rivojlanishini  ilmiy  tasavvur etish; 

2.  Ish  harakat  usullarini  mo’ljalga  olish  asoslarini  yaratish  yoki  ish  –  harakat 

usullarining  yo’nalishini  aniqlash; 

3.  O’sib  –  o’rganilayotgan  obyektlarga  nisbatan  emasional  munosabatlar 

asoslarini  shakllantirish,  shu yo’l bilan  dunyoqarashni tarbiyalash  vositasi bo’ladi.