O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

10.3.Yangi keynschilik nazariyasi va muvofiqlashtirishda 
muammolar 
Boshqa  zamonaviy  iqtisodchilar  simulyatsiya  (qayta  tekshirib 
ko‗rish),  komplekslik  va  subyektiv  modellardan  makroiqtisodiy  asosni 
rivojlantirishga  harakat  qildilar.  Bunday  modellarda  institutsional 
xususiyatlar inson tabiatidan, deb bilingan va simulyatsiya, ya‘ni qayta- 
qayta tekshirib ko‗rish orqali qanday strategiyalar qolishi aniqlangan. Bu 
ishlar  Keyns  nazariyasining  yangi  asoslari  rivojlantirilishi  tarafdori 
bo‗lgan ―yangi keynschilar‖ maktabining yuzaga kelishiga sabab bo‗ldi. 
Ularning  fikricha,  mikroiqtisodiyotga  mikroiqtisodiy  asoslarda  bo‗lgani 
kabi  makroasoslar  ham  bo‗lishi  kerak.  Bu  zamonaviy  iqtisodchilar 
neokeynschilik  modelining  yangi  klassik  tanqidini  qabul  qilishni 
xohlaganlar, lekin ularning fikricha, Keyns nazariyasi va ratsional kutish 
nazariyalari  o‗rtasida  hech  qanday  qarama-qarshilik  yo‗q.  Bu  ularni 
yangi  klassiklarga  optimal  javob  makroiqtisod  uchun  institutsional 
nuqtayi  nazardan hayotiy  mikroiqtisodiy  asos  topish  emas, balki  Keyns 
makroiqtisodiy nazariyasini anglab yetishning kaliti mikroiqtisod uchun 
makroasos  topish  kerakligini  anglash,  deb  ta‘kidlashga  undadi.  Yalpi 
ishlab  chiqarish  funksiyasi  korxona  ishlab  chiqarish  funksiyasidan 
chiqarilishi mumkin emas va muvofiqlashtirishdagi muammolar sababli 
ishlab chiqarish hajmi tez o‗zgarib ketishi mumkin. Ular alohida olingan 
shaxsning  qarori  boshqalarning  kelajakda  kutilayotgan  qaroriga  qarab 
o‗zgaradi va shuning uchun iqtisodiyot kelajakni kutish boshqotirmasiga 
duch keladi.  
Shunday  qilib,  ratsional  odamlar  jamiyati  har  bir  inson  ratsonal-
to‗g‗ri  qaror  qabul  qiluvchi,  lekin  shaxsiy  qabul  qilgan  ratsional 
qarorlarning  natijasi  oxir-oqibatda  jamiyat  uchun  irratsional  bo‗lib 
chiqadigan  kelajakni  kutish  boshqotirmasiga  duch  keladilar.  Yangi 
keynschilar  fikriga  ko‗ra  insonlarni  ratsional  taxmin  qila  oladilar,  deb 
qabul  qilish  yangi  klassiklarning  barcha  bozorlar  ijtimoiy  zarur  hajm 
sharoitida bo‗lganda fiskal va monetar siyosat foydasiz, degan xulosaga 
olib keladi. Lekin ular bu noto‗g‗ri faraz, ya‘ni tahlildan mantiqan kelib 
chiqadigan faraz emas, deb ta‘kidlaydilar. 
Masalan,  insonlar  birgalikda  talab  kam  bo‗ladi,  deb  kutishlari 
mumkin  va  shuning  uchun  kamroq  miqdorda  tovar  ishlab  chiqarishlari 
mumkin:  taklif  kam,  chunki  kutilayotgan  talab  kam.  Agar  bir  odam 
kelajakdagi  talab  miqdorining  kamayishini  kutganda,  shu  kutilayotgan 
                                                                                                                                                                                                    
Boston Toronto. P 426-436 

---

227 
 
tushishning  ta‘siriga  mos  ravishda  taklif  miqdorining  tushishini 
kutilishini  (taxminlarni)  muvofiqlashtiruvchi  tizim  bo‗lmasa,  taklif 
haddan  tashqari  tushib  ketadi.  Yangi  keynschilar  ratsional  kutish 
nazariyasini  emas,  balki  iqtisodiyot  avtomatik  tarzda  ijtimoiy  optimal 
darajada muvozanatlashadi, degan farazni qabul qila olmaganlar.  
―Abstrakt  o‗yin-nazariy  modeldan  boshlab  umumiy  muvozanatlik 
mavjudligini  ko‗rsatadigan  yangi  keynschilik  ishlarining  asosiy  qismi 
abstrakt  va  nazariydir‖
44
.  Bu  abstrakt  modellarni  tushuntiruvchi  oraliq 
kitoblar mavjud emas, lekin ular buni qilishlari kerak edi. 
 
Keyns  nazariyasiga  qiziqishning  oshishi  Keyns  iqtisodiy  siyosati, 
deb  nomlangan  siyosat  oldingi  mavqeyini  tiklab  oldi,  degani  emas. 
1970- yillarda nazariy jihatdan samarali hisoblangan bo‗lsa ham, siyosiy 
jihatdan  monetar  siyosat,  samaralimi  yoki  fiskal  siyosat,  degan 
munozara  kuchayib  bormoqda  edi.  Ko‗pchilik  keynschilar  monetar  va 
fiskal siyosatdan amalda siyosiy jihatdan foydalanish qiyin edi va to‗g‗ri 
iqtisodiy  tamoyillar  emas,  balki  iqtisodiy  siyosat  byudjet  taqchilligi  va 
pul taklifning o‗sishiga sababchi bo‗lmoqda deb ta‘kidladilar. 
 
Yangi  keynschilar  va  yangi  klassiklar  o‗rtasidagi  munozara  tez 
orada chigallashib ketdi. Bularni iqtisodiy ta‘limotlar tarixi fanida ko‗rib 
chiqish maqsadga muvofiq emas.