O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti


Umumiy nazariyada konseptual tabiiylik



Download 4,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet147/247
Sana16.07.2021
Hajmi4,73 Mb.
#120893
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   247
Bog'liq
iqtisodiy talimotlar tarixi

Umumiy nazariyada konseptual tabiiylik
 
Iqtisodiyot 
nazariyasi 
sohasida  yozilgan 
istalgan 
kitobni 
ochganingizda  Keynsning  Umumiylik  nazariyasidan  ko‗ra  ko‗proq 
farazlarga  duch  kela  olmaysiz.  Aniq  qilib  aytadigan  bo‗lsak,  boshqa 
iqtisodchilar o‗z farazlarining aniqlilik va haqiqiylik darajalarini izohlab 
o‗tishsada,  Keyns  o‗z  farazlarini  aksincha,  ishonchli  tarzda  aks 
ettirishini  ta‘kidlab  o‗tadilar.  Ushbu  kamtarlikning  yetishmasligi 
Keynsning  yoshlik  davrlariga  borib  taqaladi.  Kollejni  bitirish  arafasida 
fuqarolarga  xizmat  ko‗rsatish  xodimi  kasbiga  o‗tish  imtihonini 
topshiradi,  ammo  iqtisodiyotdan  yuqori  ball  ola  olmaydi,  uning  javobi 
quyidagicha bo‗lgan  edi  ―Shubhasiz men  imtihon  oluvchilarga  nisbatan 
iqtisodiyot  sohasida  ko‗proq  bilimlarga  egaman‖
35
.  Keyns  Umumiylik 
nazariyasi  ustida  ish  olib  borayotgan  davrda,  u  iqtisodiy  masalalar 
haqida  dunyo  ahlini  fikrlashga  undovchi  usullarni  batamom 
o‗zgartirishga  yordam  beruvchi  yangi  kitob  yozayotganligi  haqida  Jorj 
Bernard  Shouga  noma  yo‗llagan.  Umumiylik  nazariyasining  birinchi 
bobi bir abzatsdan iborat. Keyns ushbu bobda oldingi nazariya o‗zining 
umumiyroq  holda  ko‗rsatib  o‗tilgan  ko‗rinishi  ichra  jalb  qilinishi  kerak 
bo‗lgan muhim vosita ekanligi mazmunidan kelib chiqib, yangi nazariya 
umumiylik  nazriyasi,  deb  nom  olganligini  tasdiqlagan.  ―O‗tgan 
nazariya‖  orqali  Keyns  Rikardoning  iqtisodiy  qarashlarini  Seyning 
qonuniga aloqadorlikda, deb ifodalab, klassik va neoklassik iqtisodiyotni 
ko‗rsatib  o‗tdi  hamda  ushbu  qarashlarga  izdoshlar  sifatida  quyidagi 
iqtisodchilarni  keltirib  o‗tdi:  J.  S.  Mill,  Marshall,  keynschilik  iqtisodi-
yotining  eng  muhim  ajralib  turuvchi  ko‗rinishi  siyosiy  tomonga 
yo‗nalgan bo‗lsada, uning eng dolzarb asari, ya‘ni Umumiylik nazariyasi 
professional iqtisodchilar o‗rtasida ko‗pchilikning e‘tiboriga tusha olgan 
haqiqiy  nazariy  masalalar  yoritilgan  kitob  bo‗ldi,  deb  e‘tirof  etdilar. 
Keyns  quyidagilarni  keltirib  o‗tadi:  ―Bu  kitob  men  bilan  zamondosh 
iqtisodchilarga bag‗ishlangan.  Umid qilamanki,  ushbu  asar boshqalarga 
ham  qiziqarli  bo‗ladi.  Ammo  mazkur  asarning  asosiy  maqsadi 
nazariyaning  qiyin  masalalarini  hal  qilishdan  iborat  va  faqat  shundan 
                                                             
34
 
Paul Samuelson, ―The General Theory: 1946,‖ in Keynes‟s General Theory: Reports of Three Decades, ed. Robert 
Lekachman (New York: St. Martin‘s Press, 1964), p. 315.
 
35
 
R. F. Harrod, The Life of John Maynard Keynes (New York: Harcourt Brace, 1952), p. 121.
 


219 
 
so‗nggina nazariyani amaliyotga qo‗llay olish mumkin bo‗ladi‖
36
. Keyns 
nazariyasida  qo‗llab  o‗tgan  usulni  tushunish  orqali  kelib  chiqishi 
mumkin  bo‗lgan  qarama-qarshiliklar  bartaraf  etilishi  mumkin. 
Ko‗pchilik iqtisodiy nazariyalar nokontekstual, deb nom olishi mumkin, 
ya‘ni  ular  institutsional  bo‗shliqda  shakllanadi.  Bu  kabi  nazariyalar 
deduktiv  mantiq  orqali  tushuntirilishi  mumkin,  ular  e‘tibor  bilan 
ko‗rsatib o‗tilgan farazlar asosida qilingan xulosalardan kelib chiquvchi 
birlamchi tamoyillarga asoslanadi. Ushbu gipotezalarga kelishda har bir 
shaxs  uni  haqiqiy  tomondan  emas,  balki  gipotezalar  o‗rtasidagi  o‗zaro 
bog‗liqlikning ajralmas mantiqiy tomoniga e‘tibor qaratishi ta‘kidlanadi. 
Bunday  nazariyalar  analitik  nazariyalar,  deb  ataladi.  To‗g‗ri  bajarilgan 
umumiy  tenglik  tahlili  analitik  nazariya  hisoblanadi.  Gipotezalar 
haqiqiylikdan  muqarrar  tarzda  ajratib  ko‗rsatilishi  natijasida  keng 
yoritilgan  analitik  nazariyalardan  siyosiy  xulosalar  chiqarish  anchagina 
murakkablik tug‗diradi.  
Keyns  turli  xil  nazariyalarni  qo‗llagan,  ulardan  biri  ―realitik‖  deb 
nom  olgan,  chunki  bu  nazariya  realistik  hamda  analitik  yo‗nalishlar 
o‗rtasidagi  qarama-qarshiliklarni  aks  ettiradi.  ―Realitik‖  nazariya 
kontekstual  sanaladi,  u  deduktiv  mantiqni  qo‗llash  orqali  iqtisodiyot 
haqida  induktiv  ma‘lumotlar  beradi.  Gipotezalar  asosida  reallik  yotadi. 
Realitik  nazariyalar  bir-biridan  ajralmas  xususiyatlarga  ega,  ammo 
ularning  reallikka  yaqindan  bog‗liq  bo‗lishi  tufayli  siyosiy  xulosalarga 
ega  bo‗lish  anchagina  oson  kechadi.  Keyns  Umumiylik  nazariyasida 
mazkur  prinsiplarni  birlamchi  o‗ringa  qo‗ymadi,  balki  uning  o‗rniga 
gipotezalar  asosida  reallik  yotishini  ta‘kidlab  o‗tdi.  Nazariyaga  barcha 
e‘tiborini  qaratgan  bo‗lsada,  unda  siyosiy  mohiyat  ham  mavjudligini 
anglay  oldi.  Keltirib  o‗tilgan  misollar  realitik  va  analitik  nazariyalar 
o‗rtasida  farqni  keltirib  chiqaradi.  Keyns  o‗z  nazariyasining  tasdig‗i 
sifatida maosh va ish haqi darajalari bir-biriga bog‗liq tarzda o‗zgarmas 
bo‗lishini aniqladi. Keyns Umumiylik nazariyasida o‗zgaruvchan narxlar 
darajasi  haqida  qisqacha  fikr  yuritsada,  ishsizlik  muammosini  hal 
etishning  iloji  topilmadi,  uning  asosiy  mohiyati  haqida  fikr  bildirish  u 
uchun  ahamiyatsiz  edi;  ishsizlik  muammosini  qanday  qilib  hal  etish 
kerakligi  masalasining  mavjudligi  o‗zgarmas  maosh  hamda  narxlar 
darajasini iqtisodiyotda qo‗llash zarurligidan dalolat berar edi. U realitik 
yo‗nalish  bo‗yicha  bu  masalani  hal  eta  oldi,  chunki  haqiqiy  analitik 
                                                             
36
 
J.  M.  Keynes,  The  General  Theory  of  Employment,  Interest,  and  Money  (London:  Macmillan  and 
Co., 1936), p. 3.
 


220 
 
model  shu  kabi  gipotezalar  qilishga  imkon  bera  olmas  edi.  Keyns  o‗z 
nazariyasiga analitik baza yaratish maqsadida uni boshqalarga qoldirdi.  
Makroiqtisodiy 
g‗oyalarning  keyingi  shakllanish  bosqichi 
makroiqtisodiyotni  analitik  baza  bilan  ta‘minlash  uchun  ko‗makchi 
bo‗ldi.  Keyns  davriy  o‗zgarishlar  jarayonida  pulning  miqdoriylik 
nazariyasini qo‗llash haqida fikr yuritgan ikki jildlik 
Treatise on Money 
(
Pulga  oid  izohlar)  nomli  kitobini  ustida,  keyinroq  esa,  Umumiylik 
nazariyasi ustida ish olib bordi. Umumiylik nazariyasida Keyns oldinlari 
birgalikda  yaqindan  ish  olib  borgan  hamkasbi  Denis  Robertsonga 
achinish hissi  borligi  sababli bu  yo‗nalishni  tark  etdi.  U buning  o‗rniga 
oddiy  hamda  yangi  yo‗nalish – jamg‗arma  va  investitsiyalar  o‗rtasidagi 
bog‗liqlikka e‘tibor qaratdi. Murakkab maqsadga erishish yo‗lida Keyns 
neoklassik monetar tengsizlik yo‗nalishini hamda ―klassik nazariya‖ deb 
nomlangan  va  iqtisodiy  g‗oyalar  bo‗rttirib  ko‗rsatilgan  qadimiy  klassik 
yo‗nalishlarni  birlashtirib  o‗tdi.  Buning  natijasida  u  o‗zining  yangi 
yo‗nalishidan  tubdan  farqlanuvchi  klassik  ta‘limotning  karikaturasini 
yaratdi.  Keynschilik  maktabi  multiplikator  modeli  (ba‘zida  AYE/AP 
modeli, deb ham ataladi), IS/LM modeli va AS/AD modeli kabi turli xil 
modellarni  tahlil  qilishdi.  Bu  modellar  1980-yillar  mobaynida 
makroiqtisodiyot sohasining asosini tashkil etgan va haligacha nashrdan 
chiqqan  qo‗llanmalarda  o‗z  aksini  topib  kelmoqda.  Lekin  Keynschilik 
iqtisodiyoti  o‗z  ahamiyatini  yo‗qotib  borgani  sayin  zamonaviy 
makroiqtisodiyot turli xil yo‗nalishlarda davom etmoqda.  

Download 4,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   247




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish